2.6. П.А. Ойуунускай айымньыларыгар комментарийдар.
Комментарии по произведениях П.А. Ойунского
4 кылаас
Мөккүөр
П.А.Ойуунускай саха поэзиятыгар бастакынан норуот остуоруйатын туһаммыта. Кини бу айымньытыгар сахаларга киэҥник биллибит «Чаркый икки Барыллыа икки» диэн остуоруйаны хоһооҥҥо киллэрэн, социальнай ис хоһоонун дириҥэтэн туһаммыт. (Бу
(Бу остуоруйа өссө XIX үйэ 60-с сылларыгар нуучча политссыльнайа И.А.Худяков оҥорбут аатырбыт «Верхоянскай хомуурунньугар» киирбитэ.) Автор хос быһаарыытынан, киниэхэ айымньы сюжетын фольклорист, этнограф П.В.Слепцов биэрбит.
Бу айымньы П.А.Ойуунускай «Ырыа-хоһоон, кэпсээн» (1925) диэн кинигэтигэр тахсыбыта. Онтон саха суруйааччыларын маҥнайгы «Ох тыл» диэн сатирическай хомуурунньук Ойуунускай «Мөккүөр», «Үрүҥ бандьыыт ырыата» уонна «Таҥара чабырҕаҕа» диэн хоһооннорунан саҕаланар, өссө онно кини «Сылгы төбөтө» диэн сатирическай кэпсээнэ киирбит. Хомуурунньукка П.Ойуунускай, Күн Дьирибинэ (араас псевдонимнарынан), С.Омоллооноп, Эллэй, В. Чиряев — барыта 24 араас үгэ-хоhооннор, кэпсээннэр бэчээттэммиттэр. Нууччалыы О.Шестинскэй «Спор» диэн тылбаастаабыта (Ойунский П. Стихотворения).
«Тураах тууһута»
Кэпсээн 1934 с. суруллубут. Аан бастаан «Бэлэм буол» хаһыакка 1937 с. кулун тутар ый 26 к. бэчээттэммитэ.
Кыра гынан баран, дириҥ ис хоһоонноох кэпсээн. Урукку батталлаах олоххо кыһалҕаттан төлөрүйбэтэх, өйө-санаата тууйуллубут Иhиччит Байаҕантай оҕонньор трагическай обраһа ойууланар.
5 кылаас
«Оҕо куйуурдуу турара»
1936 с. суруллубут автобиографическай хабааннаах кэпсээн. Аан бастаан «Эдэр большевик» хаһыакка 1937 с. кулун тутар ый 16 к. бэчээттэммит.
Кэпсээн революция иннинээ5и олох батталын бырачыастыыр хайысхалаах.
Суруйааччы төрөөбүтэ 90 сааһыгар аналлаах, кини олоҕун, айар үлэтин кэрэһэлиир «Мин аатым ааттаныа» диэн драматическай дьүһүйүүгэ киллэриллэн театр сценатыгар көрдөрүллүбүтэ. (1983 с.)
6 кылаас
«Крыым. Муора.Мимуоҕа»
Бу хоһооннору П.А.Ойуунускай 1923 сыллаахха курорка эмтэнэ, сынньана сылдьан суруйталаабыта. Хоһооннор бастаан поэт «Ырыа-хоһоон, кэпсээн» (1925) диэн хомуурунньугар тахсыбыттара.
Нууччалыы олохтоох поэт Петр Черных-Якутскай («Якутские зарницы», 1926, N3), кэлин И. Дремов, Н.Сидоренко Ойунский П.А. Избранное), О. Шестинскэй (Ойунский П. А. Стихотворения) тылбаастарынан бэчээттэммиттэрэ.
«Татыйык ыллыыра»
Эмиэ Крымҥа, Ялтаҕа 1932 с. суруллубут хоһоон. Поэт бастакы оҕотyrap Саргылана Платоновна Ойунскаяҕа (1931-1991) анаабыт хоһооно. Автор бэйэтэ 1937 с. бэчээккэ бэлэмнээбит айымньыларын бастакы томугар киллэриллибит. Поэт сэттэ томнаах «Айымньыларын» I тoмyrap (1958 с.) бэчээттэнэп тахсыбыта. Христофор Максимов мелодиятынан элбэхтик ылланара.
Нууччалыы А.Сендык «Синица распевает» диэн (Ойунский П.А. Избранное), О.Шестинскэй «Песня синицы» диэн (Ойунский П. Стихотворения) тылбаастаабыттара.
7 кылаас
«Өрүөл кэриэһэ»
Гражданскай сэрии саҕанааҕы историческай чахчыга олоҕуран суруллубут хоһоон. 1923 сыл олунньу ыйыгар Амма Солобуодатыттан чугас Саhыл Сыһыы диэн дьоҕус алааска үс сүүс киһиэхэ тиийбэт ахсааннаах кыhыл этэрээтэ (командирдара — гражданскай сэрии аатырбыт геройа И.Я.Строд) төгүрүктээhиҥҥэ түбэhэн бөҕөргөтүнүү туттан, бытарҕан тымныыга оттор маһа, иhэр ууга суох, аҥардас сылгыларын этинэн аһаан, уон аҕыс хонугу быhа Пепеляев генерал сүрүн күүстэрин кытары хоодуоттук кыргыспыттара. Пепеляев Якутскайга кимэн киирэр былаана тохтубута, К.К. Байкалов уонна Е.И.Курашов этэрээттэрэ кэлитэлээн үрүҥнэр сэриилэрин үлтүрүппүттэрэ.
Хоһоон 1930 с. «Кыhыл ыллык» сурунаал 2-с нүөмэригэр бэчээттэммитэ. Нууччалыы тылбааhын маҥнай С.Р.Кулачиков-Эллэй («Соц. Якутия», 1934, олунньу 24 к.), А.Кафанов (Ойунский П.А. Избранное) уонна О.Шестинскэй (Ойунский П. Стихотворения) оҥорбуттара.
«Син биир буолбаат»
Бу хоһоон поэт чугас доҕоругар, Саха төлөннөөх революционерыгар Максим Кирович Аммосовка анаммыт. П.А.Ойуунускай уонна М.К. Аммосов 1918 с. алтынньытыгар Киренскэй хаайыытыттан мүлчү туттаран баран, үрүҥнэр сойуолааhыннарыттан дьалты буолан Томскай куоракка тиийбиттэрэ. Былатыап Ойуунускай 1917 сылтан Томскайдааҕы учуутал институтун студена этэ. Онно тиийэн, 1919 сыллаахха, М.К. Аммосов Сибиир кистэлэҥ коммунистическай тэрилтэтин сорудаҕынан партия Киин Комитетын кытта сибээһи олохтуур сыаллаах бэрт мүлчүргэннээх быhыыга-майгыга кыргыһыы кытыастар фронун икки төгүл туораан турардаах. Кини Москваҕа Ем. Ярославскайы көрсүбүтэ, КК сорудаҕын ыла В.И.Лениҥҥэ сылдьыбыта. Ойуунускай ити кэмҥэ Томскай уеһын Казанка дэриэбинэтигэр олорон суруйбут хоһоонун «Ааспыт күннэр-дьыллар» диэн ахтыытыгар киллэрэн бэчээттэппитэ («Чолбон», 1928, №5-6). Кини хоһоон хайдах айыллыбытын туһунан маннык суруйар: «Аммосов Россияҕа барарыгар кэриэс сурук суруйбут этэ: «Уоттаах тылгын чаҕытыма, модун санааҕын төлөрүтүмэ», — диэн. Мин, оччоҕо суруйан эрэрим «Кыhыл ойууну» уонна «Большевигы», ону кини билэр-көрөр этэ. Көскө да барбыт абабар уонна кини да кэриэс суругар хоруйдаан ырыа суруйбутум».
А. Кафанов «Не все ль равно?!» диэн нууччахыы тылбааhа (Ойунский П.А. Избранное. Составление С.Данилова, предисл. И.Пухова. — М.: «Худож. лит.», 1963), кэлин ити тылбаас (Ойунский П. Стихотворения) бэчээттэммитэ.
«Сүүс сыллаах былаан»
1927 с. Өктөөп революциятын 10 сыла туолуутугар ананан суруллубут публицистическай дьүһүйүү.
Аан бастаан «Чолбон» сурунаал 1927 с. 7 нүөмэригэр бэчээттэммитэ.
Манна оччотооҕу олоххо баар чахчыларга тирэҕирэн, ыраах коммунизм идеяларын кэрэһэлиир.
8 кылаас
«Улуу Кудаҥса»
Сноска быһыытынан бэриллибит авторскай ремаркаҕа этиллэр.
Бу кэпсээни Петр Вонифатьевич Слепцов миэхэ бэлэхтээбит суругуттан суруйдум. Онон П. В. Слепцовка бу норуот былыргы улуу кэпсээнин бар дьоҥҥо иһитиннэрбитигэр бэт улахан махталы биэрэбин. Улуу Кудаҥса диэн кэпсээнтэн көрдөххө бу Кудаҥса олорбут бириэмэтигэр былыргы «феодально-родовой строй» саҥардыы альдьанан эрэр бириэмэтэ буолуохтаах. Бу кэпсээнтэн көрдөххө, Кудаҥса өлөрүн эрэ кытта кини ийэтин ууһа бытарыйан тус-туспа ыал буолбуттар эбит. . Онон, бу «феодально-родовой строй» альдьаммытын оччотооҕу баайдар барылара бу Кудаҥса олус модун санаалаах, олус күүстээх өйдөөх буолан, бар дьон санаатын иирдэн, бар дьон өйүн күүрдэн, олох альдьанна диэн кинини буруйдуу саныыллар эбит. Ол барыта Чачыгыр Таас ойуун тылыттан-өһүттэн уонна Кудаҥса этэ-хаана илбис буолан тарҕанна диэн кэпсээнтэн көстөр.
Баай өттө, Кудаҥса аньыыны-хараны оҥостон ол курдук өлбүтэ, онон эһиги даҕаны олус саҥарымаҥ, олус ордук чобоорхойумаҥ диэн, бу кэпсээнинэн куттал оҥостон, хоодуот-хоһуун өйдөөхтөрү умса үүннээн мөлтөтө сатыыр эбит, Дьадаҥы өттө, олох уларыйарыгар баҕалаах өттүлэрэ — бу Кудаҥсаны, олус киэргэтэн, күүһүрдэн, оннук улуу идэлээх, модун санаалаах, күүстээх өйдөөх баар этэ диэн, мөккүөрдэрин yһуктуу-өpгөстүү сыльдьар эбиттэр. Онон, бу кэпсээҥҥэ саха норуотун баайа, дьадаҥыта икки өттүлэриттэн санаа санааларын хассыһыннаран ааһар эбиттэр.
Бу кэпсээнтэн көрдөххө Кудаҥса эрэ кэнниттэн «феодально- родовой строй» альдьанан, сир бытарыйан түгэтик тахсыбытыгар сөптөөх кылаасынай систиэмэ Саха сиригэр олохсуйбута Кэтэриинэ торуой саҕана -Мөрүөн Черкасииньньикэп диэн бойубуода аан маҥнай күөх биэтимэhи олохтообутуттан ыла.
Онон, бу кэпсээнтэн көрдөххө — Кудаҥса саҕана «феодально-родовой строй» тыыннаах эбит. Кини өлбүтүн кэнниттэн биир икки сыл иһигэр кылаасынай систиэмэ олохсуйбута буолуо диэххэ сатаммат.
Кудаҥса олорбут бириэмэтэ — Бүөтүр Бэлиикэй иннинээҕи бириэмэ буолуохтаах. Бу кэпсээн оччотооҕу саха олоҕун, кини олоҕо хаһааҥҥыттан уларыйбытын бэт үчүгэйдик көрдөрөр. Онон былыргы саха олоҕун чинчийэр үлэhиттэргэ бу кэпсээн элбэх ыйыыны-кэрдиини биэриэхтээх».
Сэһэн 1929 с. суруллубут. Аан маҥнай «Чолбон» сурунаалга 1929 с. бэчээттэммитэ. 1930 с. туспа кинигэнэн тахсыбыта. Кэлин суруйааччы 7 томнаах айымньыларыгар (1958), 2 томнаах Талыллыбыт айымньыларыгар (1975) бэчээттэммитэ . Нууччалыы Альбина Борисова тылбааһынан «Полярная звезда» сурунаал 1991 с. I-гы нүөмэригэр тахсыбыта .
«Ийэм Дьэбдьэкиэй уҥуоҕар»
Поэт ийэтэ Дьэбдьэкиэй — Евдокия Ивановна Слепцова, а5атынан Унарова (1928 сыллаахха өлбүт) — өйдөөх, хоhууп, бэйэтин улахан дьиэ-кэргэнин баhылаан-дьаhайан олорбут үтүө дьахтар этэ. Слепцовтар уон оҕолоохторо. Алексей Петрович Слепцов (Хоочугур Өлөксөй) эдэригэр өлбүт бастакы кэргэниттэн үс уоллааҕа: Трофим, Улахан Никита, Кыра Никита; Дьэбдьэкиэйтэн: Платон, Василий, Анна (Местникова), Иван, Улахан Мария (Аянитова), Кыра Мария, Марина (Семенова). Дьэбдьэкиэй оҕолорун саҥа үйэ сырдыкка-үөрэххэ кынаттаабыта, кини оҕолорун өйүүр-өйдүүр этэ … 1925 сыллаах саха дьахталларын маҥнайгы съеhин делегата этэ. Сыччах, ол түгэҥҥэ эрэ түспүт соҕотох хаартысканан биhиги поэт ийэтэ маннык дьүhүннээх эбит диэн көрөн дуоһуйабыт. Ийэтигэр анаабыт кэриэс хоһооно, кэргэнигэр анаабыт «Бу уоттаах бакаалы» хоһоон кэнниттэн биэс хонук быыстарайдаах… Дойду ахтылҕана улахан: туймаҥнас тохсунньу тымныытыгар поэт «сирэм күөх алааһын», ийэтэ кистэммит «сылаас туой буорун» илэ-бааччы көрөр… Автор бу хоһоонун 1937 с. бэчээккэ бэлэмнээбит айымньыларын бастакы томугар киллэрбит, ол сүүрбэ сыл кэнниттэн сэттэ томнаах «Айымньылар»I томугар (1958) тахсыбыта.
«Бырастыы»
Хоһоон 1932 с. суруллубута. П. А. Ойуунускай хаста даҕаны Хара Муора биэрэгэр сынньаммыта. Сүҥкэн далай — Хара муора — көҥүл ырыаһытын айар дууhатыгар улахан сабыдыалы онорбута көстөр.
Харака Муорака саалыгар,
Харылыы баргыйар баалыгар
Уһуллан уоҕуран үүммүтэ,
Умайар урсуҥҥа күлбүтэ.
Бу хоһооҥҥо поэт тапталлаах Хара Муоратын кытары бырастыылаhар түгэнэ туойуллар. Онуоха улуу Пушкин «К морю» диэн хоһооно ханнык эмит сабыдыалы оҥорбут буолуоҕун сөп. Ол эрээри кыыдааннаах кыһыннаах саха дойдутун тойуксутун ‘бары поэтическай санаалара, образтара адьас туспалар.
Мин ыллыыр ырыакам ырата,
Мин тыыннаах тылыкам сатата
Хотугу дойдукам ньууругар
Хомууна олоҕун тутарга,
Хотуулаах oxcyhyy уотугар
Хомуньуус хорсуна буоларга
Уруйдаах тускулу туппута.
Умайар буурҕанан туойбута
Революционер поэт айымньыларын туспаларын бу тыллар сөрү-сөпкө этэллэр.’ ‘Кини төлөннөөх поэзията Саха сиригэр «умайар буурҕанан туойбутун олох чахчыта толору туоhулуур.
өйдөөхтөрү умса үүннээн мөлтөтө сатыыр эбит, Дьадаҥы өттө, олох уларыйарыгар баҕалаах өттүлэрэ — бу Кудаҥсаны, олус киэргэтэн, күүһүрдэн, оннук улуу идэлээх, модун санаалаах, күүстээх өйдөөх баар этэ диэн, мөккүөрдэрин yһуктуу-өpгөстүү сыльдьар эбиттэр. Онон, бу кэпсээҥҥэ саха норуотун баайа, дьадаҥыта икки өттүлэриттэн санаа санааларын хассыһыннаран ааһар эбиттэр.
Бу кэпсээнтэн көрдөххө Кудаҥса эрэ кэнниттэн «феодально- родовой строй» альдьанан, сир бытарыйан түгэтик тахсыбытыгар сөптөөх кылаасынай систиэмэ Саха сиригэр олохсуйбута Кэтэриинэ торуой саҕана -Мөрүөн Черкасииньньикэп диэн бойубуода аан маҥнай күөх биэтимэhи олохтообутуттан ыла.
Онон, бу кэпсээнтэн көрдөххө — Кудаҥса саҕана «феодально-родовой строй» тыыннаах эбит. Кини өлбүтүн кэнниттэн биир икки сыл иһигэр кылаасынай систиэмэ олохсуйбута буолуо диэххэ сатаммат.
Кудаҥса олорбут бириэмэтэ — Бүөтүр Бэлиикэй иннинээҕи бириэмэ буолуохтаах. Бу кэпсээн оччотооҕу саха олоҕун, кини олоҕо хаһааҥҥыттан уларыйбытын бэт үчүгэйдик көрдөрөр. Онон былыргы саха олоҕун чинчийэр үлэhиттэргэ бу кэпсээн элбэх ыйыыны-кэрдиини биэриэхтээх».
Сэһэн 1929 с. суруллубут. Аан маҥнай «Чолбон» сурунаалга 1929 с. бэчээттэммитэ. 1930 с. туспа кинигэнэн тахсыбыта. Кэлин суруйааччы 7 томнаах айымньыларыгар (1958), 2 томнаах Талыллыбыт айымньыларыгар (1975) бэчээттэммитэ . Нууччалыы Альбина Борисова тылбааһынан «Полярная звезда» сурунаал 1991 с. I-гы нүөмэригэр тахсыбыта .
«Ийэм Дьэбдьэкиэй уҥуоҕар»
Поэт ийэтэ Дьэбдьэкиэй — Евдокия Ивановна Слепцова, а5атынан Унарова (1928 сыллаахха өлбүт) — өйдөөх, хоhууп, бэйэтин улахан дьиэ-кэргэнин баhылаан-дьаhайан олорбут үтүө дьахтар этэ. Слепцовтар уон оҕолоохторо. Алексей Петрович Слепцов (Хоочугур Өлөксөй) эдэригэр өлбүт бастакы кэргэниттэн үс уоллааҕа: Трофим, Улахан Никита, Кыра Никита; Дьэбдьэкиэйтэн: Платон, Василий, Анна (Местникова), Иван, Улахан Мария (Аянитова), Кыра Мария, Марина (Семенова). Дьэбдьэкиэй оҕолорун саҥа үйэ сырдыкка-үөрэххэ кынаттаабыта, кини оҕолорун өйүүр-өйдүүр этэ … 1925 сыллаах саха дьахталларын маҥнайгы съеhин делегата этэ. Сыччах, ол түгэҥҥэ эрэ түспүт соҕотох хаартысканан биhиги поэт ийэтэ маннык дьүhүннээх эбит диэн көрөн дуоһуйабыт. Ийэтигэр анаабыт кэриэс хоһооно, кэргэнигэр анаабыт «Бу уоттаах бакаалы» хоһоон кэнниттэн биэс хонук быыстарайдаах… Дойду ахтылҕана улахан: туймаҥнас тохсунньу тымныытыгар поэт «сирэм күөх алааһын», ийэтэ кистэммит «сылаас туой буорун» илэ-бааччы көрөр… Автор бу хоһоонун 1937 с. бэчээккэ бэлэмнээбит айымньыларын бастакы томугар киллэрбит, ол сүүрбэ сыл кэнниттэн сэттэ томнаах «Айымньылар»I томугар (1958) тахсыбыта.
«Бырастыы»
Хоһоон 1932 с. суруллубута. П. А. Ойуунускай хаста даҕаны Хара Муора биэрэгэр сынньаммыта. Сүҥкэн далай — Хара муора — көҥүл ырыаһытын айар дууhатыгар улахан сабыдыалы онорбута көстөр.
Харака Муорака саалыгар,
Харылыы баргыйар баалыгар
Уһуллан уоҕуран үүммүтэ,
Умайар урсуҥҥа күлбүтэ.
Бу хоһооҥҥо поэт тапталлаах Хара Муоратын кытары бырастыылаhар түгэнэ туойуллар. Онуоха улуу Пушкин «К морю» диэн хоһооно ханнык эмит сабыдыалы оҥорбут буолуоҕун сөп. Ол эрээри кыыдааннаах кыһыннаах саха дойдутун тойуксутун ‘бары поэтическай санаалара, образтара адьас туспалар.
Мин ыллыыр ырыакам ырата,
Мин тыыннаах тылыкам сатата
Хотугу дойдукам ньууругар
Хомууна олоҕун тутарга,
Хотуулаах oxcyhyy уотугар
Хомуньуус хорсуна буоларга
Уруйдаах тускулу туппута.
Умайар буурҕанан туойбута
Бу хоһооҥҥо поэт тапталлаах Хара Муоратын кытары бырастыылаhар түгэнэ туойуллар. Онуоха улуу Пушкин «К морю» диэн хоһооно ханнык эмит сабыдыалы оҥорбут буолуоҕун сөп. Ол эрээри кыыдааннаах кыһыннаах саха дойдутун тойуксутун ‘бары поэтическай санаалара, образтара адьас туспалар.
Мин ыллыыр ырыакам ырата,
Мин тыыннаах тылыкам сатата
Хотугу дойдукам ньууругар
Хомууна олоҕун тутарга,
Хотуулаах oxcyhyy уотугар
Хомуньуус хорсуна буоларга
Уруйдаах тускулу туппута.
Умайар буурҕанан туойбута
Революционер поэт айымньыларын туспаларын бу тыллар сөрү-сөпкө этэллэр.’ ‘Кини төлөннөөх поэзията Саха сиригэр «умайар буурҕанан туойбутун олох чахчыта толору туоhулуур.
Хоһооҥҥо поэт олох, өлүү, бэйэтин поэзиятын кэнэҕэски кэскилин туһунан философскай иэйиилээх долгутуулаах санаалары этэр. Кини мүлчүрүйбэт өлөр өлүү суоһууруттан куттаммат, санаарҕаабат. Ол оннугар норуотугар хаалларар кэрэ айымньыта үйэлэниэҕин, ол айымньытынан кими кэриэстэниэҕин туһунан этэр.
Үс саха төрүөҕэр,
Үөрүүлээх күнүгэр
Мин ырыам ылланыа,
Мин аатым ааттаныа.
П. А. Ойуунускай айар үлэтин өлбөт-сүппэт үрдүк өрөгөйдөөх күүhэ өссө кини өрө чэчириир сааһын саҕана биллибитэ.
Бу хоһоон дьикти кэрэ музыкалаахтык суруллубут. Кини музыката «харылыы баргыйар» Хара Муора ытылла сытар долгунугар, ыhылла турар уутугар дьүөрэлэhэр. Ол иhин «Харака Муорака дьалкыыра» диэн тылларынан хоһоон саҕаланар уонна итинник салҕанан барар. Маны үчүгэйдик аахтахха, улуу муора баараҕайдык мөхсө, бааллана сытар сүдү хартыыната харахха көстөргө дылы гынар. Уус-уран айымньыны ити курдук күүһүрдэн, тыҥатан уонна киэркэтэн биэрэр ньыма экспрессия диэн ааттанар.
9 кылаас
«Кыһыл Ойуун»
Бу айымньы 1917-1925 сс. суруллубута. Драма быhыытынан Саха национальнай театрыгар сезон аайы туруоруллар. Биир докумуоҥҥна («Расчет с автором Ойунским») — 1936 с. 1 кварталыгар 9 төгүл туруоруллубут, элбэх көрөөччү сылдьар эбит … Олунньу ый 22 күнүгэр 1959 с. «Кыhыл Ойуун» драма быhыытынан 100 төгүлүн туруоруллубут — юбилейнай көрдөрүллүүтэ буолбута.
Нууччалыы 1930 с. Алексей Бояров уонна Петр Черных-Якутскай тылбаастарынан («Красный Шаман». — Якутск, 1930), иккистээн 1963 с. В.Корчагин тылбааhынан икки хомуурунньукка (П.Ойунский. «Избранное» уонна «Грани алмаза»: Стихи якутских поэтов. Вступ. ст. Кюннюка Урастырова и Софрона Данилова. Сост. Иван Федосеев и Юрий Чертов. — М.: «Худож. лит.», 1972) бэчээттэммитэ.
Кэлиҥҥи сылларга тус-туспа көрүүлээх режиссердар араас ньымалары туттан эмиэ сонуннук туруорбуттара. Холобура, Юрий Макаров дүҥүр, табык дүпсүүрдээх, «ыарахан рок-музыка» ырыата-тойуга доҕуhуоллаах, диримнэс уоттаах спектакль оҥорон (1993), оттон Николай Окоемов төрүөхтэриттэн истибэт самодеятельнай артистары уhуйан сурдопедагогика мимическэй ньымаларынан «саҥардан» иhирэх пьеса онорон көрдөрбүтэ (1995). Режиссер Степан Емельянов уонна художник Афанасий Мунхалов сценографияларыгар (1998) былыргылыы налыы патриархальнай алаас олоҕун таһаатыгар (фон) эмиэ сонун спектакль көрдөрүллүбүтэ.Кыhыл Ойуун оннугар кини үс Ньүкэн Хара Күлүктэрэ (арт. Инн. Дакаяров, Дм. Михайлов, Купр. Михайлов) кыырар-кутурар этилэр, онон хайдах эрэ сүрүн персонаж бэйэтэ «күлүгүрэн» хаалбыта. Аарыма кырдьаҕас Саhыл Ойуун (Петр Баснаев) эдэр Кыhыл ойууну (Симон Федотов) сабардаабыт курдук көстөрө. Ол, айымньы сүрүн идеятын режиссер ханнык тускулу (акцент) туруорарыттан тутаахтаах, артистар оонньуулара эмиэ.
«Кыhыл Ойуун» опера быhыытынан сэтинньи ый 4 күнүгэр 1967 с. премьерата буолбута, либретто автора Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон, композитор Генрих Литинскэй.
«Турун, турун туойун»
«Кыыһар кыһа» диэн альманахха 1930 с. бэчээтэммитэ.
10 кылаас
«Дьулуруйар Ньургун Боотур»
«Дьулуруйар Ньургун Боотур»-сахаларга биир киэҥник тарҕаммыт уонна биһирэнэр олоҥхо. Бу олоҥхону аан бастаан сурукка киллэрбит киһинэн XIXүйэ аҥарыгар олоро сылдьыбыт кыра үөрэхтээх саха К.Г. Оросин этэ.Кини суруйбут тексин саха тылын уһулуччулаах чинчийээччитэ Э.К. Пекарскай 1907 сыллаахха Петербурга бэчээттэтэн таһаарбыта. Олоҥхону Г.У. Эргис, кирии ыстатыйалаан, элбэх хос быһаарыы биэрэн, сахалыы-нууччалыы тылынан 1947 сыллаахха таһаарбыта, онон атын омуктар олоҥхону кытта билсэллэригэр улахан өҥөнү оҥорбута.
Саха советскай литературатын төрүттээбит П.А. Ойуунускай, «Ньургун Боотуру», биир бастыҥ, кэрэ олоҥхонон сыаналаан, араас варианнарын түмэн, чочуйан , 36 тыһыынча строкалаах сүдү олоҥхону айан хаалларбыта.
П.А. Ойуунускай этэринэн «Дьулуруйар Ньургун Боотура» «Отут олонхоттон оҥорбут олонхото. Ол да иhин олоҥхотугар улуу олоҥхоһуттар Табаахырап, Куохайаан, Т.Захаров-Чээбий (Эмис Түмэппий), М.Н.Андросова-Ионова ааттара ахтыллан aahap. Фольклорист Г.У.Эргис Ньургун диэн ааттаах 12 олоҥхо кылгас ис хоһооннорун бэлиэтээн ыйбыта.
П.А. Ойуунускай бу олоҥхотун 1932 с. суруйан бүтэрбитэ. «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олонхо маҥнайгы ырыата 1930 с., иккис, үhүc, төрдүс ырыалара 1931 с. туспа кинигэлэринэн бэчээттэнэ сылдьыбыттар. Олоҥхо толору көрүҥүнэн П.А.Ойуунускай 7 томнаах «Айымньыларын» 4, 5, 6 томнарыгар 1959-1960 сс. бэчээттэнэн тарҕаммыта. Ол тахсыыга олоҥхо ахсыс ырыатыгар сүппүт кэрчиги олоҥхоһут-суруйааччы Күннүк Уурастыырап ситэрэн суруйан биэрбитэ. 1974 с. поэт В.В. Державин тылбааhынан нууччалыы тылынан бэчээттэнэн киэҥ эйгэҕэ тахсыбыта. Сүппүт кэрчиги
кэлин фольклорист Прокопий Елисеевич Ефремов Союзкнига архыыбыттан (Москва к.) булан аҕалбыт. Онон «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхо 2003 сыллаахха бэчээттэнэригэр П.А.Ойуунускай бэйэтэ бэлэмнээбит толору көрүҥүнэн
тахсыбыта. Бу олоҥхо английскай, нуучча, словацкай, француз, эбээн тылынан тылбаастаммыта. Милос Крно 1984 с. Югославия5а, Братислава куоракка бу олоҥхону славацкай тылга тылбаастаабыта. Эбээн тылынан Дмитрий Васильевич Кривошапкин-Ньимкалан «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхону саҥардыбыта.
«Ньургун Боотурга» олоҕуран композитордар М.Н. Жирков уонна Г.И. Литинскэй саха бастакы оператын музыкатын суруйбуттара, ол опера билигин даҕаны саха театрын сценатыгар туруоруллар.
П.А. Ойуунускай бу олоҥхоҕо олоҕуран 1928 с.»Туналҕаннаах ньуурдаах Туйаарыма куо» диэн үс оонньуулаах олоҥхо-драманы суруйбута.
П.А. Ойуунускай саха олоҥхотун туһанан «Якутская сказка (олонхо), её сюжет и содержание» диэн научнай үлэ суруйбута биллэр.
Бу олоҥхону Бүтүн Союзтааҕы «Мелодия» фирмаҕа Саха АССР народнай артыыһа Гавриил Гаврилович Колесов 1970 с. ыллаан-туойан грампластинкаҕа уһултарбыта. Бу олоҥхо артист Г.Г. Колесов толоруутунан грампластинкаҕа суруллубута,киниттэн быһа тардыылар самодеятельность концертарын программаларыгар киирэн, радионан уонна телевидениенэн элбэхтик бэриллибитэ.
«Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхо 9 ырыаттан турар.
1993 с. П.А. Ойуунускай 100 сааһын туоларыгар кини аата ЮНЕСКО халандаарыгар («Календарь знаменательных дат ЮНЕСКО») киирэн турар.
Бу олоҥхону биһиги кэммитигэр эдэр талааннаах суруйааччы Е.В. Слепцова-Куорсуннаах кэпсээн халыыбынан оҥорон бэчээттэппитэ.
