САХА ТЫЛЫН ТУҺУНАН ХОҺООННОР

Назад

СУРУК-БИЧИК КҮНҮНЭН

Сабыйа

Сахам тыла түҥ былыртан

Омуннаахай олоҥхотунан,

Уот тылын оһуорун баайынан,

Тыыммыта, айыллан, чочуллан,

Эгэлгэ өҥүнэн дьэргэйэн,

Аар-саарга иһиллэ дьиэрэйэн!

Аламай күн сырдыгыттан-

Сайдыылаах олохтон маппыт,

Үйэлэр тухары баттаммыт

Турбута урааҥхай, уһуктан,

Күлүүһэ суох хаайыытыгар

Көмүлүөк бороҥуй уотугар!

Күлүмнэс сырдыкка талаһан,

Бараммат үтүөҕэ тардыһан,

Ноҕоруодап алпабыытынан

«Суругу-бичиги» арыйан

Сүһүөхтээх тыллары аахпыта,

Суруйан бооччойон барбыта!

Киэҥ, сырдык оскуола аһыллан,

Дьол аанын тэлэйэ тарпыта.

Ыраахтан ыччатын ыҥыран,

Үүннэрэн, үрдэтэн барбыта,

Үөрэҕи, билиини батыһан

Тыа сирэ үөрүүтүн туойбута.

Муус чопчу кырыалаах туонабар

Киирбэттии күндүл күн тыкпыта-

Үөрэх баар-дьол-соргу кылаата,

Билии баар-олохпут сайдыыта!

Сахабыт дойдутун аатырда,

Ийэ тыл ыраахха дуорайда!

*******

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛБЫНАН САҤАРАБЫН

Уйбаан Бахсылыырап

Саҥа үйэ оҕотобун –

Компьютер оонньуурдаахпын,

Аныгы кэм киһитэбин –

 Анааран элбэҕи билэбин.

Ол эрэн умнубаппын,

Омугум саха  буоларын,

Төрөөбүт тылбынан саҥарабын,

Туойабын, ыллыыбын, үөрэбин.

*******

ИЙЭ ТЫЛ

А.Т. Сивцев

Ийэ тыллаах буоламмын

Истиҥ дьоннуун бииргэбин,

Иирбэ-таарба санаабын

Иһиллэрдик этэбин.

Ийэ тыллаах буоламмын

Иһирэхтик саныыбын,

Илгэ быйаҥ алааһын,

Иитэр сүөһүм сылааһын.

Ийэ тыллаах буоламмын

Иллээх, биллэр омукпун,

Хомус тылын тардаммын

Холбуур, түмэр хотойбун.

Ийэ тыллаах буоламмын

Илбис күүһүн өһүлэн,

Чэгиэн санаа эбиллэн

Чэпчээбиттии туойабын.

Ийэ тыллаах буоламмын

Иэйэр олоҥхолоохпун,

Иһиллиир халлааннаахпын

Ис киирбэх олохтоохпун.

Ийэ тыллаах буоламмын

Иһэр ыраас уулаахпын,

Илинтэн күн тахсыытын

Инникилээн алгыыбын.

Ийэ тыллаах буоламмын

Ийэ сирбин таптыыбын,

Түүн халлаан сулустарын

Түһээн мин уктубаппын.

Сурукка ымсыыраммын

Суугунуу тыыммаппын —

Ийэ тыллаах буоламмын

Итэҕэс санаммаппын.

//Сивцев А.Т. Үйэм уһуур кэмигэр.-Дьокуускай:Бичик, 2013

*****

Күүстээхпин ийэ тылбынан

Василий Босяк

Мин күүстээхпин ийэ тылбынан-

Барыны кыайар алыбынан,

Хагдарыйбыт маһы илгэнэн

Ибиирэн көҕөрдөр илбиһинэн.

Төрөөбүт төрүт тылым –

Мин сытыы кылыһым,

Ханнык да хабыр күүстүүн

Хапсарга бэлэммин күнүс-түүн.

Күн туллар, күһэҥэ быстар

Күчүмэҕэй да кэмигэр

Ийэ тылым уостубат уоҕа,

Билэбин, күүс-көмө буолуоҕа.

Төрөөбүт төрүт тылым –

Мин быстыбат быйаҥым,

Кэлэр кэнчээри ыччаппар

Кэриэспин ыһар кырыһым.

Мин күүстээхпин ийэ тылбынан,

Аалы көтөҕөр алгыспынан,

Өбүгэлэртэн силис тардынан

Тыыннаах кэлбит үгэспинэн!

                         *****

Аптаах сахам тыла

Василий Босяк

Хагдарыйан турар маһы

Хампа күөҕүн суугунатар,

Хаанынан оҕуолуур бааһы

Хомуһунунан оһорор

Аптаах сахам тыла.

Үрүлүйэ сырдыыр халлаан

Үрдүк Айыылара анаан

Үтүөнү эрэ үксэтэр

Үөтүүлээх гына айбыттар

Аптаах сахам тылын.

Айгыр силис Аан дойду

Айылгылаах олоҕун

Алгыһынан арчылаан

Айыы киһитэ айар-тутар

Аптаах сахам тылынан.

Үтүмэн үгүс үйэлэр

Үтүргэннэрин уйан,

Үрүөрдэрин тулуйан,

Үүнэ-сайда туруохтун

Аптаах сахам тыла.

***

В. Босяк

Эдэр киһи , умнума

Ийэҥ-аҕаҥ эйиэхэ

Биэрбит барҕа баайдара –

Олус уран тыллара.

Эмиий үүтүн сылааһа,

Истиҥ таптал сылааһа

Иҥмит буолан ийэ тыл

Өлбөт сүппэт тыыннаах тыл.

Ийэ тылгын баһылаан

Талбыккынан салайыаҥ,

Үөрүү-сайдыы суолунан

Эрэллээхтик айанныаҥ.

         *****

Төрөөбүт тыл

А.А. Иванов-Күндэ

Төрөөбүт

Төрүт тыл

Сөрүүн

Сүөгэй курдук

Сүрэҕи-быары

Сөрүүргэтэр,

Убаҕас отон

Уутун курдук

Улахан куйааска

Утаҕы аһарар,

Сырдьыгыныы көөнньүбүт

Сылгы кымыһын курдук

Тостор куйааска

Тоҕулу ханнарар…

Иитиллибит

Ийэ тылбыт

Иинэҕэс сири

Имэҥинэн-быйаҥынан

Ибиирэн биэрэр…

Саппа-

Садарах уотунан

Күтүр хараҥаны

Күлүмнэтэ сырдатар…

Ийэ тыл

Быстар-ойдор күҥҥэ

Быыһал-абырал буолар,

Өлөр-сүтэр күҥҥэ

Өрөһүлтэ буолар…

Төрөөбүт тыл

С.П. Данилов

Чыычаахха-чыычаах чуопчаарар тыла,

Сүүрүккэ – сүүрүк сипсийэр тыла,

Этиҥҥэ – этиҥ эрчимнээх тыла –

Илгэлээх истиҥ ийэ тыл буолар.

Оттон бу миэхэ ийэм биэрбит тыла,

Олоҕум тыла,

Тапталым тыла –

Мин төрүт тылым, мин ийэ тылым

Саргылаах сахам

Саҥата буолар.

Өлбөт мэҥэ

Тылбыттан булабын

Ааспыт кэмнэр

Айыы санааларын,

Бүгүҥҥү күнүм көмүс түгэннэрин,

Кэлэр кэмнэр кэтит кэриҥнэрин.

Кининэн эрэ

Тыыннаах тапталым

Нарын саҥатын

Туойар кыахтаахпын,

Өлүөнэм үрүҥ түүнүн үчүгэйдин,

Өлбөт өрөгөй бардам баҕатын.

Кининэн эрэ,

Кининэн эрэ,

Кэпсиир кыахтаахпын, силигин ситэрэн,

Сэмэй сүрэх

Сип сибигинэйиитин,

Сээркээн сэһэн иһирэх иэйиитин,

Эр санаабыт төлөнүн, омунун,

Дуоһуннаах дьайыыбыт

Дуоспурунун.

Олох ханнык да ыар түгэнигэр

Ийэ тылгыттан абыралы булуоҥ,

Кини баай байҕалыгар тиксэҥҥин

Баай дууһаланыаҥ,

Өлбөт өйдөнүөҥ.

Эҥин эгэлгэ,

Кэрэтик иһиллэр

Үгүстэр, үгүстэр дархан  тыллар.

Тыллар бары туспа кэрэлээхтэр,

Бары туспа

Уран ойуулаахтар.

Ол, ол эрээри дууһаҥ түгэҕэр,

Эн бар дьонуҥ санаатын саталыыр,

Ийэ эрэ

Тылгынан этиллэр

Итии иэйиилэр

Сөҥҥө сыталлар.

Ол дьылҕа

Киһиэхэ анаан

Биэрбит эбит

Ийэ тыл алыбын.

Нууччаҕа-нуучча номоҕон тылын,

Сахаҕа – саха сайаҕас тылын.

         *****

ИЙЭ ТЫЛ

В.Н. Потапова

Хас үйэ буолла хаһааммыппыт

Хаарыан бэйэлээх ийэ тылбытын?

Кэтит да кэми у4уордааммыт

Илдьэ кэлбиппит кини талыытын.

Сахалыы туойан саатыыллара

Буор бала5ан үйэтин сахалара,

Эҥээрийэн ырыа саҕыллара

Дьиэ иһэ үөрүүнэн туолара.

Саҥа олох дьикти саргытын

Саха доллоһута туойбута.

Эргэ олох эстэн барбытын

Эмиэ иэйэн хоһуйбута.

Кыра бэйэбит улааппыппыт,

Ийэбит үүтүн эмэммит –

Алаас буоругар андаҕайбыппыт

«Ийэ тылбытын таптыахпыт» дэһэммит.

*****

САХАМ ТЫЛА

Л.Д. Нестерова

Норуотум өркөн өйүн мөккүөнүн өрөгөйө,

Күүрүүлээх санаатын сылааһын сыралҕана,

Сахам тылын бараммат барҕа баайынан

Сүүһүнэн сылларга сырдыы сыдьаайар.

Норуотум үтүөҕэ тардыһар сүрэҕин баҕата,

Улууканнаах охсуһуу уотугар уһаарыллан,

Силлиэлээх уот буурҕаны кынаттанан,

Өспөт төлөнүнэн кутаалана умайар.

Сахам тылын самныбат сүдү күүһэ –

Норуотум олоххо умсулҕаннаах тапталынан

Күннээҕэр сырдыктык, көмүстээҕэр ыраастык

Уҕараабат уотунан күлүмнүү дьиримниир.

Өлүөнэ эбэм уостубат уйгулаах уутунуу

Сүрэҕи-быары минньигэстик сылаанньыта угуттуур,

Төрөөбүт дойду сөлөгөй салгынынан,

Тыынар тыыммытын биһиктээн араҥаччылыыр

Өлбөт мэҥэ уута-өрөгөй сахам тыла.

Норуотум өркөн өйүн мөккүөнүн өрөгөйө,

Норуотум үтүөҕэ тардыһар сүрэҕин баҕата,

Норуотум олоххо умсулҕаннаах таптала,

Кэхтибэт килбиэннээх кэрэ кэскилэ-

Күн ийэ сахам тыла!

*****

Саха тыла сайдарыгар алгыс

Раиса Сысоева

Саха буолар саргыбыт

Салалларын туһугар

Сахалыы саҥа сайдарыгар

Сатаан сааһылаан саҥарар,
Санаабыт санааны сайа этэр
Сайдам ыччат үүнэригэр

Саҥаттан саҥа сүүрээни

Саҕалыаҕыҥ, салгыаҕыҥ.

Ытык дьоммут ыйан биэрбит

Ыйаахтарын ылынан,

Ырыналаан, ырытан,

Ытык сорук оностон,

Ылбакай тылбытын ыпсаран

Ыллам ыччаты уһуйуоҕуҥ.

Төрөөбүт тылбытын төлкөлүүр

Төһүү дьоммутун өйүөҕүҥ,

Аҕа тылбытын арчылыыр

Алгыстарын анатыаҕыҥ,

Ийэ тылбытын иитиэхтиир

Истиҥ санааларын истиэҕиҥ.

Сүмэ тылбыт сүппэтин,

Кэрэ тылбыт кэхтибэтин,

Баай тылбыт барамматын,

Кэлэр дьылларга кэскилэ кэҥээтин

Үгүс сылларга үйэлээх буоллун!

*****

Саха тылын күүһэ

Раиса Сысоева

Ийэм ииппит истиҥ тыла,

Аҕам анаабыт алгыс тыла,
Төрүттэрим төлкөлөөбүт

Төрүт тылым — төрөөбүт тылым.

Кини салайар

Саха сайаҕас санаатын,

Кини сирдиир, ситимниир
Сир ийэ күүһүн, киhи кыаҕын,

Өйү-санааны өрүкүтэр,
Кыайыыга-хотууга кынаттыыр,
Самныбыты өрө тардар,
Ыалдьыбыкка өрүhүлтэ буолар.

Сахам тыла — сайдам тылым,
Сайдар-үүнэр, саргы тылым
Саҥа үйэҕэ сайдан истин,
Саргыланнын, кэскиллэннин!

*****

САХАМ ТЫЛА

Т.М. Петрова-Мойуу кыыһа

Сахалыы мин тыллаах буоламмын

Дууһалыын уйаҕас буолабын,

Аһаҕас дорҕоонум дуорайан

Айылҕам тойугун туойабын.

Мин сахам тылыгар сууланан

Силлиэни буурҕаны ааһабын,

Сиигинэн сиэлэммин, күммүнээн көрсөммүн

Хатыҥнаах чараҥмар хаамабын.

Сахам тылын илбистээх тыына

Дьиктилээх-алыптаах дорҕооно

Кистэнэн сытар сүдү баайым,

Ис кутум, күндү -көмүс дуйум.

Ыаммыт үүтүм үрүҥ илгэтэ,

Кыстыгым күөх уотун кыһата,

Иһирэх мин иэйиим сүмэтэ

Үөт талаҕым дириҥ тирэҕэ.

Харыстааҥ сахабыт саҥатын,

Хоһулуу дорҕоону быһымаҥ,

Дьиктилээх дифтону умнумаҥ ,

Ийэ тыл сүмэтин сүтэрэр буолумаҥ.

Сахам тыла-төрөөбүт тылым,

Ийэ тылым, иһирэх иэйиим,

Хоннохтон хостонор быйаҥым.

Эйиэхэ махтанан сүгүрүйүөм.

//Айар тылбыт оһуора: [хомуурунньук] / [хомуйан оҥордо Л.Н. Колесова.-Дьокуускай: Дани-Алмас, 2019.-С.73

                                                ИЙЭ ТЫЛ

                                                                                                                Сивцев В.Т.

Ийэ тыллаах буоламмын

Истиҥ дьоннуун бииргэбин,

Иирбэ-таарба санаабын

Иһиллэрдик этэбин.

Ийэ тыллаах буоламмын

Иһирэхтик саныыбын,

Илгэ быйаҥ алааһын,

Иитэр сүөһүм сылааһын.

Ийэ тыллаах буоламмын

Иллээх, биллэр омукпун,

Хомус тылын тардаммын

Холбуур, түмэр хотойбун.

Ийэ тыллаах буоламмын

Илбис күүһүн өһүлэн,

Чэгиэн санаа эбиллэн

Чэпчээбиттии туойабын.

Ийэ тыллаах буоламмын

Иэйэр олоҥхолоохпун,

Иһиллиир халлааннаахпын,

Ис киирбэх олохтоохпун.

Ийэ тыллаах буоламмын

Аал уоттуун кэпсэтэбин,

Аймах дьоммун буламмын

Аан дойдулуун мин тэҥмин.

Ийэ тыллаах буоламмын

Иһэр ыраас уулаахпын,

Илинтэн күн тахсыытын

Инникилээн алгыыбын.

Ийэ тыллаах буоламмын

Ийэ сирбин таптыыбын,

Түүн халлаан сулустарын

Түһээн мин уктабаппын.

Сулуска ымсыыраммын

Суугунуу тыыммаппын –

Ийэ тыллаах буоламмын

Итэҕэс санаммаппын.

11.03.2012 с.

*****

Төрөөбүт соругум

С.А. Новгородов

Испиттэн эппэҥнээн бардым,

Таспынан дьалкыйан бардым…

Этэр тылым

эрэһэлээх иччитин,

эгэлгэтин эриэнин

иһиллээн туруҥ эрэ!

Үөскээбит кэскилим,

төрөөбүт соругум диэн,

саха эрэйдээххэ

саргыны салайарга

санана сылдьабын,

саҥастарым барахсаттар!

Дьонум сордоохтору

дьолго тиксэрэргэ

дьоһуннанан сылдьабын,

доҕотторум о5олоро!

Ытык ырам

Ыттыйыа суоҕа,

Айыы санаам

Алдьаныа суоҕа,

Кэрэ санаам

Киэркэйэн биэриэ!

Саха урааҥхай

Дьоло томтойуор,

өрөгөйө үрдүөр,

баайа барҕарыар,

өыйаҥа дэлэйиэр,

өйө-санаата уһуор,

үөрэҕэ дириҥиэр диэритин

оҥорбут оҥоһуум

ордук үчүгэй буолан иһиэ,

тэрийбит тэрээһиним

тэлгэнэн иһиэҕэ,

өйдөөбүт өйүм

өҕүллүө суоҕа,

эппит тылым

экчи быһа

мүччүрүйүө суоҕа!

Назад

Обновлено: 23.03.2024 — 14:52

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован.