Новиков Владимир Михайлович –Күннүк Уурастыырап
(1907-1990)
Саха Республикатын народнай поэта Владимир Михайлович Новиков-Күннүк Уурастырап 1907 с. ыам ыйын 9 күнүгэр Амма улууһугар төрөөбүтэ.
Аатырбыт олоҥхоһут Чээбий (Т.В. Захаров) сабыдыалынан саха тылынан уус-уран айымньытын эйгэтигэр үөскээбитэ. Ол кэлин кини «Тойон Дьаҕарыма» олоҥхону суруйарыгар тирэх буолбута. Поэт олоҥхону уонна тойугу үрдүк таһымнаахтык толороро
Бастакы хоһооно «Соҕотох хахыйах» Чолбон сурунаалга 1927 с. бэчээттэммитэ. Бастакы кинигэтэ «Уһуктубут кыраайга» 1932с. бэчээттэммитэ, ол кинигэҕэ киирбит хоһооннор норуот ырыалара буолбуттара. Кини сахалыы, нууччалыы 30-тан тахса кинигэни бэчээттэппитэ. Поэмаларыттан «Коммунист Сэмэн» (1936 с.) , «Ымыы уонна Налбыһах» 1951с. колхозтааһын саҕана саха дэриэбинэтин олоҕун көрдөрөр улахан эпическэй поэманы ааҕааччы дьүүлүгэр таһаарбыта.
«Үчүгэй Үөдүйээн», «Эйэ иһин», «Албан Килбиэн» пьесалардаах. «Былыргы дьыллар быыстарыгар» сэһэннээх. Итини тэҥэ оҕолорго аналлаах хоһоон кинигэлэрдээх.
А. Пушкин, Т. Шевченко, Джамбул Джабаев, Микола Бажан уонна да атын поэттар айымньыларын сахалыы саҥардыбыта.
Үлэ Кыһыл Знамята, Норуоттар доҕордоһуулара, «Бочуот Знага» орденнарынан, медалларынан наҕараадаламмыта.
1938 с. ССРС Суруйааччыларын союһун члиэнэ.
1990 с. муус устар 30 күнүгэр өлбүтэ, Якутскайга көмүллүбүтэ.
Сэрии саҕана үрдүк күүрүүлээх патриотическай хоһооннорун хомуурунньугар киирбит «Хотугу кустук» диэн Советскай Союз Геройа Федор Попов хорсун быһыытыгар анаммыт поэмата улахан билиниини ылбыта. 1951с. «Ымыы уонна Налбыһах» диэн колхозтааһын саҕана саха дэриэбинэтин олоҕун көрдөрөр улахан эпическэй поэманы ааҕааччы дьүүлүгэр таһаарбыта.
АЙЫМНЬЫЛАРА
Талыллыбыт ырыалар.-М.-Дьокуускай, 1938.
Талыллыбыт айымньылар.-Дьокуускай, 1947.
Талыллыбыт айымньылар: 2 туомнаах.-Дьокуускай, 1967-1968.
Талыллыбыт айымньылар: 2 туомнаах.-Дьокуускай, 1977.
Нуоҕалдьын кугас аттаах Тойон Дьаҕарыма бухатыыр: Олоҥхо.-Дьокуускай, 1941.
Нуоҕалдьын кугас аттаах Тойон Дьаҕарыма бухатыыр: Олоҥхо.-Дьокуускай, 1959.
Сырдык үрүччэ: Хоһооннор.- Дьокуускай, 1964.
Эбэн этэн истэххэччэ: Саҥа поэмалар.- Дьокуускай, 1974.
Хатаппын сабабын: Ыстатыйалар, бэлиэтээһиннэр, ахтыылар этиилэр. — Дьокуускай, 1979.
Хоһооннор, поэмалар.-Дьокуускай, 1987.
Тукулутта буоруттан: Хоһооннор, поэма.-Дьокуускай, 1990.
АЙЫМНЬЫЛАРА НУУЧЧАЛЫЫ ТЫЛЫНАН
Северная радуга: Стихи и поэмы.-Якутск, 1948.
Избранное: Стихи и поэмы.-Якутск, 1953.
Любимые перелески: Стихи, поэмы.-Якутск, 1971.
Здравствуй, утро: Стихи и поэмы.-М.: Современник, 1972.
Могучий Дьа5арыма: Якутский героический эпос-олонхо /Пер. на рус. яз. А. Романов.-Якутск, 1983.
Прошлых лет воспоминание: Повесть /Авториз. пер. М. Сергеева.-Якутск, 1985.
****************************************************
— народный поэт PC (Я). Член СП СССР с 1938 г.
Родился в Амгинском улусе. В 1942 г. окончил факультет языка и литературы Якутского пединститута.
Работал в редакциях газет «Кыым», «Эдэр большевик», «Бэлэм буол», редактором Якутского книжного издательства, главным редактором музыкально-драматических передач Радиокомитета, главным редактором альманаха «Хотугу сулус», заместителем председателя правления СП Якутии.
Писать начал с 1925 г. В 1932 г. вышла книга «Уhуктубут кыраайга» («В пробужденном крае»), включающая стихи 20-х гг., многие из которых стали массовыми песнями.
«Коммунист Семен» — одно из крупных произведений якутской советской поэзии. Его герой — выходец из народных масс, участник гражданской войны, еще в юности вовлеченный в революционное движение политическими ссыльными. В поэме отображена романтика свободного труда вчерашних батраков и бедняков, ставших полноправными хозяевами своей жизни. Ярки описания якутской природы.
К. Уурастыырап — известный импровизатор и исполнитель якутских народных песен. Он воссоздал олонхо «Куоралдьын Кугас аттаах тойон Дьа5арыма бухатыыр» («Богатырь тойон Дьагарыма»). Поэт Романов А.А.перевел на русский язык .
В годы Великой Отечественной войны издал сборник стихов, характерных патриотическими чувствами. Из произведений о войне наибольшей популярностью пользуется поэма «Хотугу кустук» («Северная радуга»), в основу сюжета которой положен славный боевой подвиг Героя Советского Союза якута Федора Попова.
В 1951 г. К. Уурастыырап закончил большую эпическую поэму на темы жизни якутской деревни периода НЭП и начала коллективизации — «Ымыы уонна Налбыhах» («Ымыы и Налбысах»).
Ему принадлежит и ряд поэтических, драматургических произведений, и повесть «В те давние годы», где созданы образы представителей народа, протестующих против эксплуатации и гнета.
Талантливый переводчик произведений А. Пушкина, Т. Шевченко, Джамбула Джабаева, Миколы Бажана, А. Суркова, Лебедева-Кумача и др. Литературную деятельность сочетал с разносторонней общественной работой. Неоднократно избирался членом Якутского горкома КПСС. Длительное время руководил Якутским республиканским Комитетом защиты мира.
Был награжден орденами Трудового Красного Знамени, Дружбы народов, «Знак Почета» и медалями.
Именем народного поэта В. М. Новикова — Куннук Уурастыырап названа Эмисская средняя школа Амгинского улуса, на родине поэта открыт Дом-музей.
********
Олонхо К. Уурастырова в фонде библиотеки
1.Новиков В.М.-Күннүк Уурастыырап Тойон Дьаҕарыма.:Олоҥхо.-Якутск.:Якутское книжное изд-во, 1959.-329 с.
2.Новиков В.М.-Күннүк Уурастыырап Могучий Дьаҕарыма: Якутский героический эпос олонхо / Пер. С якут. А. Романова; Худож. М. Лохманова.-М..: Современник, 1990.-270 с.
3. Күннүк Уурастыырап Тойон Дьаҕарыма олоҥхотугар үгэс, сиэр-туом ситимэ //Чолбон.-1998.-№6.-C.90-91
О жизни и деятельности
4.Егоров А. Писатели Якутии: Биобиблиографический справочник /А. Егоров, В. Протодьяконов.-Якутск: Кн. Изд-во, 1981.-С. 38-42;
5.Руфов С. Поэт айымньыта – норуот бар5а баайа // Хотугу сулус.-1981.-№4.-С.117-120;
6.Федосеев И. Тыл бөдөҥ маастара// Хотугу сулус.-1982.-№5.-С.76-80; С. 93-95;
7.Илларионов И. Чахчылаах поэзия бэлиэтэ // Хотугу сулус.-1982.-№5.-С.91-93;
8.Федоров Е. Тыл бөдөҥ маастара //Чолбон.-1982.-№5.-С. 96-98;
9.Сивцев В. Аламай күнү айхаллаан // Хотугу сулус.-1983.-№3.-С. 90-91;
10.Саха АССР народнай поэта В.М. Новиков-Күннүк Уурастыырап 80 сааһа туолуутугар // Хотугу сулус.-1987.-№5.-С. 84-98;
11.Быралыйар бырастыы //Чолбон.-1990.-№6.-С.108-112;
12.Сыромятников Г. 40-ча сыл билсии //Чолбон.-1991.-№5.-С. 76-80;
13.Данилов Софр. Маҥнайгы уонна тиһэх сыллар //Чолбон.-1991.-№11.-С.73-88;
14.Бурцев А. Бииргэ айаннаан сылдьан //Чолбон.-1992.-№5.-С.170-171;
15.Мординов Н. До5орум туһунан: төрөөбүтэ 85 с туолуутугар // Хотугу сулус.-1992.-№5.-С. 162-168;
16.Попов А. Улахан поэт, үтүө киһи// Чолбон.-1992.-№5.-С.168-169;
17.Күннүк Уурастыырап туһунан ахтыылар /Хомуйан оҥордо Д.В. Кириллин.-Дьокуускай: Бичик, 1993- 2-8 с.;
18.Федосеев И. Бииргэ бодоруһан: Ахтыы//Чолбон.-1993.-№5-6.-С. 121-131;
19.Васильева Д.Е. Эдэр саас умнуллубат тойуксута //Чолбон.-1994.-№5.-С.150-158;
20.Иванова Л. Күннүк Уурастыырап «Тойон Дьа5арыма» олоҥхотугар үгэс, сиэр-туом ситимэ//Чолбон.-1998.-№6.-С. 90-91;
21.Кириллин Д.В. Писатели земли Олонхо: Биобиблиографический справочник.-Якутск: Кн. Изд-во, 2000.-С.54-56