ИДЭ ТУҺУНАН ХОҺООННОР
АГРОНОМ
Анна Слепцова
Таптыыр Сахам сиригэр
Оҕуруот аһын эгэлгэтин,
Баҕар, фрукта арааһын,
Агроном буоламмын,
Үүннэрэн сиэтэлиэм.
*****
О5УРУОТЧУК
Семен Руфов
Оҕуруоччут уол улахан –
Уонча саастаах сүүнэ киһи!
Оччо сүүнэ буолан баран
Уонна тугу киһилииһи?!
Дьэ сыыс оту оттуо суох дуу?
Ууну баҕас кутуо суох дуу?
Хортуосканы көмүө суох дуу?
Хаппыыстаны үөннүө суох дуу?!
Хата барытын сатыыр эр –
Хаалсыбат кимтэн даҕаны!
Хайа өссө эбиитигэр
Харчы аахсыа баар аны.
Оччоҕо дьэ аны күһүн
Оскуолаҕа барарыгар,
Икки ыйдаах көлөһүнүн
Иҥэринэн тиийиэ турар.
Саппыйаан курга баҕарар…
Саҥа суумка да ылыныа.
Хайаан да били ымсыырар
Хаҥкытын атыылаһыа!
Дьэ ол иһин дьоһуннанан
Дьонун кытта эрдэ турар,
Үлэһит киһи быһыытынан
Өйүөтүн ылан уктунар.
Күүс-уох баһаам диэбиттии
Көхсүн этитэн ылар,
Тиэтэйбэккэ эр киһилии
Тэлгэһэтиттэн тахсан барар.
*****
АРХИТЕКТОР
Анна Слепцова
Дойдум тыата-куората
Дыбарыастарынан киэркэйэн,
Дьону-сэргэни үөртүн диэн
Дьоһун архитектор буолан,
Дуоһуйа–астына ол онтон
Дьоллоох эрэ мин буолуом.
Рафаэль Баҕатаайыскай
*****
АРХИТЕКТОР
Бу киhи кэпсээнин алыбар
Куоратым кэскилин көрөбүн.
Күн сиргэ сыыйталаан быраҕар
Утаҕын тарбахпар сөрүүбүн.
Санаабар, төбөтө күн курдук,
Санаата – сapдaҥa утахтар:
Былаана, соруга, ол курдук,
Киhини салгыппат сырдыктар.
Дьэндэhэ үрдүүллэр харахпар
Ол Чочур Мыраанныы этажтар.
Баспыттан сapсыҥҥы арахпат
Capсыҥҥы саргылаах санаалар.
Xоһоону айарга дылылар
Кулгаахпар техника тыастара:
Өтүйэ буукуба чапчыйар…
Фонтаннар тыллары тамныыллар.
Анныбар – Элиэнэм кылбаарар,
Үрдүбэр – Туймаадам халлаана,
Аалсыhан дьон aahap да aahap,
Күргүстүүр массыына халаана.
«Көҕүhэн үрдээриҥ!» – диир курдук,
Күн уоттаах мырааным күөгэйэр.
«Тупсаарыҥ, элбээриҥ» – диир курдук,
Тулабар эдэр мас чэлгийэр.
Тыа сирин дыргыйар чээл күөҕэ,
Быстахтык ыалдьыттыы буолбакка,
Өлбөттүк, үйэттэн үйэҕэ
Олоро киирбит бу куоракка.
Оттон бу оннугар – тыаларга
Таас дьиэлэр куотyhaн элбииллэр.
Тутуулар, көй чэлгиэн тыалларга
Түөстэрин тоhуйа, кэҥииллэр.
Бу курдук, куораттаах тыаларбыт
Холбоhон дьоллорун булаллар:
Тыа сирэ – кыыс 6уолан кылбай6ыт,
Куораппыт уол буолан чаҕыллар…
Барыта – бу ыра санаалар,
Иэйиилэр – ол киhи киэннэрэ.
Сөҕөбүн бэйэм да бу балар
Саҕахтыы салҕанар киэҥнэрин.
*****
НИНА
Рафаэль Баҕатаайыскай
Нина ньирэйдэри таптыыр:
Имэрийэр, сотор, тарыыр.
Ийэтин кытта фермаҕа
Уу илдьиһэр туос ыаҕаска.
Кини бэйэтигэр «шефтээх»
Туспа көрөр ньирэйдээх.
Ньирэйэ биир сарсыарда
Иһэ ыалдьан аһааҕырда:
Мэҥирээбэт, саламмат,
Бэл, аһыырга санаммат.
Нина хайыан булбата –
Ньирилэччи ытаата.
Киэһэтигэр – алаастан
Ветеринар кыыс тахсан,
Эмтээтэ, угуттаата…
Нина онтон ылата:
«Бэйэм хойут сүөһү эмтиир
Ветеринар буолуом!» – диир.
*****
ЭМЧИТ
Анна Слепцова
Ыарыыттан харыстыыр,
Ыллам суһал сырыылаах,
Ыраас маҥан халааттаах
Ытыктабыллаах эмчиппин.
Куттанымаҥ шприцпиттэн
Кыратык аһый гыныаҕа,
Ол оннугар эмтиэҕэ,
Ыарыыгын суох оҥоруоҕа.
*****
ГЕОЛОГ ТУЛУУРДААХ БУОЛУОХТААХ
Анна Слепцова
Сахам сирин тайҕатын,
Киэҥ-куоҥ киэлитин,
Сылайбакка кэрийэн
Тымныыны, куйааһы
Кумаары, бырдаҕы
Барытын тулуйан,
Күн тааһы – алмааһы,
Күөх уоту – гаһы,
Көрдөөн булар
Геолог буолуом.
*****
ДИЗАЙНЕР – САҤА ИДЭ
Анна Слепцова
Дизайн диэн киэргэтии –
Дьикти киэҥ кэскилэ.
Дизайнер буоламмын
Дьэрэкээн таҥас-сап,
Ойуулаах иһит-хомуос,
Дьон да дьэтин
Тупсаран оҥорон,
Тулам барыта тупсуоҕа
*****
КИНИГЭНИ КИМ ТАҺААРАР?
Анна Слепцова
Айымньыны ким суруйар?
Автор дэнэр суруйааччы.
Кинигэни ким таһаарар?
Редактор дэнэр издатель.
Кини сыралаах-сылбалаах
Автордыын үлэтин түмүгэр,
Кинигэ бэрдэ тахсан
Ааҕааччыны үөрдэр
*****
ИХТИОЛОГ ТУГУ ГЫНАР?
Анна Слепцова
Ихтиолог буоламмын,
Араас балык бэрдиннэн
Байытыам өрүстэри.
Бараммат эмис собо –
Баар буолуоҕа күөллэрбэр.
Байанайдаах балыксыт
Махтаныаҕа миэхэ
*****
МИННЬИГЭСТИК АСТЫАМ
Анна Слепцова
Таатта киһитэ — Тарбаахап асчыт
Талбыт талым аһынан
«Тыгын Дархан» ресторан
Таах Москваны күндүлүүр.
Тарбаахабы удьуордаан,
Талыам асчыт идэтин.
*****
КОНСТРУКТОР – ДЬОҺУН ИДЭ
Анна Слепцова
Билиҥҥитэ «легоны»
Бэркэ бэрийэбин.
Бээ, хаһан улатан,
Бэйэм конструктордыыбын?
Оччоҕо муора, океан түгэҕэр
Субмарина бэрдэ устуо,
Оччоҕо көтөр аалым
Сулустуу субуллуо
*****
ОЙУУР ДОКТОРА
Анна Слепцова
Тииттэр, бэстэр, хатыҥнар
«Ыарыйдахтарына» эмтээр
Эһэ, бөрө, куобах
Үөрүүлэрин элбэтээри,
Көрөр-истэр, харыстыыр,
Ойуур доктора буоламмын,
Тыа көрөөччүтэ дэнэр,
Идэ бэрдин баһылыам.
*****
Лётчик – пилот
Анна Слепцова
Күөх халлааны
Кырсынан кырыйа
Кылбайа көтөр
Кыраһыабай хараабылы
Киммит ыытарый?
Кыра уол – лётчик,
Командир – пилот.
*****
Лётчик буолуом
Доосо –Иван Егорович Федосеев
Үрдүк халлаан ньууругар
Үрүҥ күнүм анныгар
Үрүмэччи буоламмын
Үөһэ көтөн тахсыаҕым.
Мин лётчик буолуом,
Мин баҕам туолуо.
Ардах, силлиэ куттаабат,
Адаар хайа да хаайбат,
Мохсоҕолго маарыннаах
Модун дьулуур айаннаах.
Мин лётчик буолуом,
Мин баҕам туолуо.
Миигин эһи кыракый,
Мэник-тэник тараахы
Уолчаан диэҥҥит күлүмэҥ,
Бүгүҥҥүбүн көрүмэҥ.
Мин лётчик буолуом,
Мин баҕам туолуо
*****
АТЫЫЛААЧЧЫ
Анна Слепцова
Ас дэлэйбит баһаарга –
Амтаннаах арааһа:
Арбуз, яблоко, груша,
Атыылааччы да үөрэр,
Астыннара мичээрдиир.
*****
АТЫЫЛААЧЧЫ
А. Слепцова
Сиитэһи, солкону
Сыымайдыы сыыйан,
«Сайаҕас атыылааччы
Сибиэтэ» дэтэн
Сибэкки кыргыттары
Симээн киэргэтиэм.
*****
СЭРИИһИТ
Илья Чаҕылҕан
Биир-икки, биир-икки!
Сир, муора, халлаан…
Хотуулаах кэлбиккин
Хоhуйан ыллаа!
Танканан сырыттым
Сир сиксигинэн,
Халлааҥҥа таҕыстым
Самолет миинэн.
Линкорга олорон
Муораны кэстим,
Үрэйэн, охторон
Өстөөҕү эстим.
Күн ийэ дойдубун
Көмүскээн кэллим!
Советскай народум
Махталын биллим.
Тулабар сибэкки
Уот салют буолла!
Биир-икки биир-икки.
Тойук туой-ыллаа!
*****
СИЭСТЭРЭЛЭР
Василий Трофимович Тарасов
Үрүмэччилии көтө-дайа
Үтүөрдэ-эмтии сылдьаллар
Үтүө-мааны майгылаах
Үрүҥ халааттаах сиэстэрэлэр.
Үөрэн-күлэн мичээрдээн
Үүнэр күнүм араҥаччылара –
Эһиги эбиккит биэбэккэлэр,
Үрүҥ халааттаах сиэстэрэлэр.
Чуҥкук палата иһигэр
Тахсар күнү санатан,
Күлүмнээн көстөн кэлэҕит
Үрүҥ халааттаах балыстар.
*****
Тустуук туһунан чабырҕах
Болот Боотур – В.С. Соловьев
Амма ааттаахтарын
Адаарыппыт,
Таатта талыыларын
Таралыппыт,
Бүлүү бөҕөстөрүн
Бүдүрүппут,
Чурапчы чулуулаларын
Чугуруппут
Туйгун тустааччы туһунан
Чабырҕах этэн чаҕаарыах дуу.
Хоччорхойдук хоолдьуктуур,
Холуоннук холуоккалыыр,
Биллэрбэккэ бииллиир,
Сэрэппэккэ систиир,
Аһартарбакка атахтыыр,
Өйдөппөккө өттүктүүр,
Улгум киирсиилээх,
Уһун илиилээх
Хапсаҕай хахайа эбит.
Сарбайаат,
Садьыйталаан салыннарар,
Харбаһаат,
Хатыйталаан хабылыннарар,
Тиийсиһээт,
Тилэххэ тэбэн тэмтэритэр,
Тутуһаат,
Тобукка охсон туруйалатар,
Сытаан быраҕыылаах,
Сылбырҕа хамнаныылаах
Көҥүл тустуу көкөтө эбит.
Балык курдук лаһыйан,
Бала ылларбакка барар,
Кулун курдук мөхсөн,
Куду туттарбакка куотар,
Мүлчү мөҕөр
Мүлдьү бөҕө
Халты харбатар
Халбаҥ хара диэн
кини эбит.
Кэтэхтээн кэҕиҥнэтээт,
Бүлгүннээн мөҕүһүннэрээт,
Ытарчалыы ылан,
Ытаһалыы ыган,
Түһэҕэр иэҕилиннэрэн,
Түөһүгэр биллэҕиннэрэн,
Көрүөх иннинэ
Көтөҕөн таһааран
Көбүөргэ уурарын,
Хат нэмийэн
Хам баттыырын
Харахтаан бараммын,
Сөрү диэн сөхпүтүм,
Бэри диэн бэркиһээбитим.
Буору, көбүөрү
Булбакка кырдьыах,
Соҕуруу, хоту
Сурахха сылдьыах,
Күрэххэ, түһүлгэҕэ
Күөн туттуллуох,
Чиэһи көмүскүөх
Чэбдик, чэгиэн
Үтүө ыччат үөскээбит диэн,
Үөрэ-көтө олоробун.
*****
Сылгыһыт
Виктор Башарин
Чөрөйөр кулгаах,
Чүөмчүлээх атах,
Үүт маҥан атым,
Үтүө аргыһым.
Ох курдук кыырай,
Ойуолаан быырай,
Үөр сылгы күөйүллүө,
Өрөгөй үрдүө.
Сытыы тыал аргыс,
Сырсыһан хатыс,
Мин миинэр миҥэм
Битиитэ түргэн.
Курулуу куттун
Күүстээх ардах,
Сылгыһыт уолу
Сынтатыа суохтаах.
Күһүҥҥү силбик
Көхсүбэр түстүн,
Сааскы чалбах
Сырыыбын хаайбат.
Кыыдаан дьыбарга,
Кыһын тымныыга,
Тоҥуу хаар, тибии
Тохтоппот миигин.
Халлаан сулуһун
Ханыылыыр хойуу,
Сыһыыны киэптии
*****
Сылгыһыт
Дьуон Дьаҥылы —Гавриил Иванович Макаров
Үрүҥ хаардаах сыһыылар,
Үрүйэлэр, сис тыалар
Туллуктара – сылгылар
Хаһан аһыы бардылар.
Ханна баҕар хастынар,
Хаар, тыал, тымныы буолуоҕа, –
Колхоз таптыыр, астынар
Сылгыһыта булуоҕа.
Сылгыһыттан бастыҥ дьон
Бастаан герой буоллулар.
Үлэ – хайҕал, үлэ – дьол,
Үксээтиннэр геройдар!
Сылайары билбэккэ,
Сылгыларын бэрийэ,
Ыҥыыр аттаах биэбэккэм,
Ыырын тула кэрийэр.
Төрүөх, былаан туолара
Турар бүттүүн туһаҕа;
Биир биэ субай буолара,
Кулуннуура – куһаҕан.
Сүтүк, оһол суоҕа баар –
Сүрдээх үөрүү киниэхэ,
Сатал, сүрэх, баҕа баар –
Сылгы иитэр киһиэхэ.
Оҕоломмут дьон курдук
Үөрэрэ саҥа кулуҥҥа,
Сылгыһытым уһуннук
Сылдьар сиргэ, куруҥҥа.
Сылайары билбэккэ,
Сылгыларын бэрийэ,
Ыҥыыр аттаах биэбэккэм
Ыырын тула кэрийэр.
*****
Сылгыһыт
Варвара Кириллина
Сылгыһыт ыырдарын кэрийэн,
Халыҥ хаар тибиитин хайытан,
Силлиэни буурҕаны силэйэн,
Айанныыр тыҥ хатыан иннинэ.
Төһөлөөх киэҥ сири тэлэйэн,
Алааһы, үрэҕи сыыйталаан,
Киэһэлик боруҥуй буолуута
Хонуктуур үүтээни дьэ булар.
Ахсынньы амырыын тымныытын,
Сындалҕан айаны тулуйуу,
Хаҥыллай сылгыны сыһытыы –
Сылгыһыт эриирдээх үлэтэ.
Сылгылар сыһыыны сыыйаннар,
Сис тыаны быһыта түһэннэр,
Минньигэс мэччирэҥ көрдөөннөр
Кый ыраах кыйданан сылдьаллар.
Дьөһөгөй маанылаах оҕото,
Үс саха таптала буолаҕын,
Кый ыраах бараҥҥын сүтүмэ,
Үлэһит иччигин харыстаа!
Сымнаҕас арҕаскар олордон
Сылаатын-сындаатын аһарыый,
Иһирэх санаалаах иччигин
Ичигэс дьиэтигэр тиэрдээрий!
*****
ТАБАһЫТ
Анна Слепцова
Тугутчааным оҕотун
Таптыыбын даҕаны!
Туундарам сыыдам,
Тулуурдааах көлөтүн –
Тамайа айаннатар
Табаһыт буолуом!
Степан Дадаскинов
Үлэ киһитин үөрүүтэ
Табаһыт сылы быһа
Тоҥон, буурҕаҕа муна сыһан
Манаабыт табатын
Маҥнайгы тугута
Сүһүөҕэр дугунан
Сүүрдэҕинэ
Сүрдээҕин үөрэрэ!
Таасчыт
Тааһы көтөҕөн, чочуйан
Дьиэ тутан
Дьэндэттэҕинэ,
Онно ыал көһөн
Оҕо саҥата эйээрдэҕинэ
Биир бэйэтэ
Биэс киһи
Үөрүүтүнэн
Үөрэр!
Сир хорутааччы
Сэлиэһинэйи ыстаҕына
Күһүн онтуката
Көмүс долгунунан уһуннаҕына
Күлэр-үөрэр,
Көтөҕүллэр!
Көр эрэ,
Кинилэр ол
Үөрүөхтэрин иннинэ –
Үлэлии сырыттахтарына
Сүүстэриттэн көлөһүннэрэ
Сүүрүгүрэрин.
Ол сүүрүккэ уйдаран,
Ол өрүһүнэн устан
Кэлэр
Кинилэр үөрүүлэрэ!
*****
Тимир суолу тутабыт
Петр Одорусов
Тайҕа маһын суорабыт,
Тааһы-буору таһабыт,
Эриэлсэни уурабыт,
Тимир суолу тутабыт.
Өрүстэри үрдүнэн
Үгүс муоста тутабыт.
Хайалары аннынан
Хаспах-туннель хаһабыт.
Ырыа-тойук дьиэрэйэр,
Ыстаал ыллык тэлгэнэр.
Паровозпут битийэр,
Тепловозпут тиҥийэр
*****
ТИМИР СУОЛУ ТУТУһУОМ
Анна Слепцова
Инженер идэтин баһылаан,
Тимир суолу тутуһуом.
Сахам сиринэн тимир суол
Субуруйа субуллуо.
*****
ТОКАРЬ – ТИМИР УУҺА
Анна Слепцова
Түҥ былыргыттан саха омук
Тимири уһаарар, хатарар.
Станокка тимири
Тигинэччи уулларан
Араас малы оҥорор,
Токарь бэрдэ буоламмын
Төрөөбүт дойдубар туһалыам
*****
ТИМИР КӨЛӨНҮ БАҺЫЛЫАМ
Анна Слепцова
Хара сири-буору
Тиэритэ тэллэрэн,
Тракторист буоламмын
Төрөлкөй бурдугу
Төрөөбүт дойдубар
Өлгөмнүк үүннэриэм.
| КүндэТырактарыысҮрэхтэр муустараКурулуу-харылыы усталларКүөрэлэҥнэс муустаргаҮөһээ халлаан күнүнКүлүмүрдэс уотунКустуктарын өҥнөрөКубулуһа оонньууллар.Хабараан ыстаал ырыатаХаллааҥҥа тахсан сатарыйар.Хатан тимир тыраактарынанҮрдүк сирим үллэр көхсүгэрҮлэлээнн үллэҥнэтэн иһэбин.Онньуулаах-көрдөөхОлус үтүө сааскаУҥуоргута көстүбэтУнаарыгас-тунаарыгасУлуу буолаларыОмуннааах массыынананТиэритэ уурталаанТибилитэн иһэбин…Сииктээх сиримСимэһинин иҥэринэн,Үллэн-сайдан,Үүнэн тахсан,Кыһыл көмүс туорахКырылыы кутуллуоҕа.Хара буору хайа тардарХатан ыстаал сэбимХолкуостары үксэтиэ,Хомууналары олохтуо,Эргэтээҕи үйэЭрэйдээх үлэтинЭһэргэ-тэбэргэ кэллибит…Сордоох муҥнаах сухаҕаКунан оҕус эрэйдээхКутуруга чороҥолуурунСотору аҕай ууратыахпыт.Кылбаҕар күн анныгар,Тумарый маҥан халлааҥҥа,Туруйалар хаһыытаһаллар,Кыҥкынаһа ыллыыллар…Харыйа сиикээттэрХаардара уулланнар, | Тыһыынчанан кэмнэрдээхТымырдар уулараКытыл ыарҕаларын быыстарынанКылыгыраһа сүүрдүлэр.Үтүө үөрүүлээх дойдубутҮрдүктүүрэ саалыгарОхсуулаах үлэниОргутан иһэбит.А.СлепцоваТрактористТирилээн-тарылаанТиэритэ тэллэрэн,Тракторист бэрдэ дэтэн,Төрөлкөй бурдугуТөрөөбүт дойдубарТуттаран үөрдүөҕүм!Петр ОдорусовТракторТракторбыт тимир-тимир,Тиһилигэ тилир-тилир,Тыаһа-ууһа: ньир-ньир-ньир!Чугуун ыстаал итий-итий,Двигатель тиҥий-тиҥий,Мотуор биир кэм: бир-бир-бир!Түүнү быһа күпсүй-күпсүй,Күүһэ-уоҕа сүр, сүр, сүр!!! |
ТУРИЗМЫ САЙЫННАРЫАМ
Анна Слепцова
Туризм Саха сиригэр
Туругуруо турдаҕа.
Дойдум дьикти айылҕата
Тас омугу ыҥырар.
Туризм кэскилин туһугар
Тулуурдаахтык турунар,
Турбазалары олохтуур
Тутаах киһи мин буолуом
*****
Үлэ барыта үчүгэй
Степан Иванович Тимофеев
Оонньуу-көр аргыстаах
Оҕо сааһым ааһыахтаах,
Тугу оччоҕо үлэлиэмий?
Туох идэлээх дэтиэмий?
Бары идэттэн биири талан
Баһылыахпын баҕарабын.
Үрдүк үөрэхтээх, билиилээх
Үлэһит буолар сыаллаахпын.
Ийэ дойдубар биллиилээх
Инженер буолуохтаахпын.
Баҕарабын сулустанан
Байыас даҕаны буолуохпун.
Халампаас харахтанан
Харабылга туруохпун.
Лётчик да буолбут киһи –
Кый ыраах көтүө этэ…
Туох да иҥнигэһи
Тулуппакка туоруох этэ.
Эбэтэр капитан буолуоҕум,
Эҥсэр баалы тыырдарыам.
Хоту-соҕуруу устуоҕум,
Ырааҕынан ыырданыам.
Хамандыыр да буолларбын
Хата сирдэриэ суох этим.
Саҥа форма таҥаһы
Саманнык өрүү кэтиим.
Милиция ытыктанар, –
Бэрээдэги көрөр кини.
Мин эмиэ бытыктанан
Милиционер буолуом кэлин.
Үлэ барыта үчүгэй,
Идэ барыта бочуоттаах.
Туох үлэһит буоларым
Бэйэбиттэн тутаахтаах.
Бары идэттэн биири талан
Баһылыахпын баҕарабын.
Ыарыыны ылгыыр, ыраастыыр
Ыраах ордук врачтыыр.
Ыалдьыбыт дьону эмтиэҕим,
Ырысыап суруйан биэриэҕим.
Үтүөрпүт киһим илиибин тутуо,
Үөрэн-көтөн баһыыбалыа.
Ол олус кэрэ,
Ол биллэр үчүгэйэ.
Оттон учуутал буол арай…
Оҕолору үөрэтиим.
Оскуолаҕа – оҥой-соҥой…
Оҕолоор, оргууйуҥ, – диим.
Үкчү үтүөлээх учууталлыы,
Үчүгэйдик үөрэт дуу…
Оччоҕо дьон убаастыа –
Оҕолуун, оҕонньордуун.
Суруйааччы буолан туруум,
Суруйуум Суорун Омоллооннуу,
Күннүк курдук олоҥхолуум,
Атахпын ууруум оллооннуу.
Үгүс поэманы, романы
Үллэҥнэтэн суруй-суруй…
«Дьокуускайдыы суруйбут аны, –
Дьон этиэ, – уруй-уруй!»
Үлэ барыта үчүгэй
Идэ барыта бочуоттаах,
Туох үлэһит буоларым
Бэйэбиттэн тутулуктаах.
Бары идэттэн биири талан
Баһылыахпын баҕарабын.
Охоноос дьээдьэ кэриэтэ,
Оһохчут да буолуохпун
Наһаа баҕарыам этэ, –
Наада оһохчут идэтэ.
Суһал, сыыдам айаннаах
Суоппар даҕаны буоллахха,
Соһуйуоххут дуо ама,
Субу идэни таллахпына.
Таһаҕас бөҕөнү таһыаҕым,
Дьону эмиэ тиэйиэҕим.
Хаар, ардах да буоллун,
Ханна баҕарар тиэрдиэҕим.
Баҕарабын; – «Бугуһуйан,
Тракторист дии!» – дэтиэхпин,
Сирэлийэн-бурулуйан
Сир бөҕөнү тиэриэхпин.
Уһулуччу наадалаах
Уус киһи идэтэ,
Сайаҕас ыраас салгыннаах
Саҥа дьиэ тутуом этэ.
Онно олорор ыаллар
Олус хайҕаан үөрдүннэр.
Ойуччу даҕаны уус киһи
Оҥорбут эбит диэтиннэр.
Монтёр эмиэ буолуом этэ,
Тимир тыҥырах кэтэ-кэтэ,
Остоолбоҕо хатаастыам,
Уоттары сандаардыам.
Дьиэ иһэ күндэлэс,
Дьиэ иһэ сып-сырдык.
Дьэ үчүгэй буолбат дуо,
Чэмэлийэн түһэн кырдьык.
Дьон хайгыыр, астынар,
Дьоҥҥо отой сирдэрбэт,
Майгылаах гиэнэ бастыҥа
Маныыһыт буолар эмиэ бэрт.
Сүөһүлэрбэр от киэнин
Сүмэһиннээҕин буллартыам,
Ыанньыйбыт ынахтарбын
Ыамнарыгар аҕалтыам.
Продавец да үчүгэй дии,
Маҕаһыыҥҥа тураҕын.
Мичилиҥнии-мичээрдии,
Бэчиэнньэни уунаҕын.
Оҕолор үөрэллэр,
Олус үчүгэй продавец
Биһиэнэ дэһэллэр,
Бэркэ диэн хайгыыллар.
Арай бухгалтер буолан тур,
Ачыкы үрдүнэн көрүтэлээ.
Субу курдук лаһырҕатан,
Суот туораҕын тардыталаа.
Хара баһаам үлэһиттэр
Хамнастарын күүтэллэр.
Биир харчыга тиийэ мин
Ааҕан-суоттаан биэрэбин.
Үлэ барыта үчүгэй,
Идэ барыта бочуоттаах.
Туох үлэһит буоларым
Бэйэбиттэн тутаахтаах.
Бары идэттэн биири талан
Баһылыахпын баҕарабын.
*****
Үлэлиир үчүгэй
Убай Бүөтүр
Бэйэбит турабыт,
Бэйэбит таҥнабыт,
Бэйэбит суунабыт,
Бэйэбит аһыыбыт.
Бэл диэтэр бэйэбит
Иһити сууйабыт,
Хоспутун, дьиэбитин
Хомуйа сылдьабыт.
Үлэлиир үчүгэй
Үүнэргэ, сайдарга,
Үлэһит буолуохха,
Үлэни таптыахха!
*****
Туһа киһитэ
У. Бурнашева
Оҕом туһа киһитэ –
Остуолчаанын сотоот,
Быыкаа миискэ, курууска,
Биилкэ, ньуоска уурталыыр.
Дьоҕус кыра олоппосторун
Утарыта уурталаат,
Убайчаанын ыҥырар,
Дьоһумсуйа тоотойор.
******
ҮЛЭ
Иван Гоголев
Сылайдыым!.. Мин сүрэҕим
Түөспэр ыллыыр чуумпутук,
Кини нүөйэр бүтүн сири
Тилэ көппүт кынат курдук.
Мин бүгүн ый анныгар
Үлэлээтим дуоhуйа,
Миигин кытта аттыбар
Үлэлэстэ xонуу, хайа.
Тунал былыт – мин үлэбэр
Кэппит быыллаах таҥаһын,
Кинини тыа үрдүгэр
Сулустарга ыйаабытым.
Киэhэ күннүүн сынньанабыт.
Үлэ үрдүк үөpүүтүттэн
Дууhам саҥа быhылллыбыт
Бааhыналыы кэҥии түстэ.
Үлэлээбэт суох аттыбар,
Күөх самыыр да түбүгэр,
Халлаан кэтит ытыһыгap
Чэр буолан күн төгүрүйэр.
******
Дьиэ тутааччы – дьону үөрдээччи
Анна Слепцова
Үрдүктэн чаҕыйбат –
Үтүө киһи – тутааччы.
Үгүс дьиэни тутааччы,
Үрдүк-үрдүк гынааччы.
Үөрүөҕэ онтон дьиэлэммит,
Үтүө тылынан махтаныа.
*****
УУС
Виктор Башарин
Бу уолга устуруус,
Бэйэтэ ырыа ыллыыр,
Ол курдук кини уус,
Барыны-бары сатыыр.
Хаптаһыны бысталаан
Хоп-дьип тутар, мээрэйдиир,
Ол кэннэ толкуйдаан
Бэркэ билэн кэмниир.
Уус уолчаан уус курдук
Лоп-бааччы туттар-хаптар,
Сымсатык, дьоһуннук
Сүгэнэн маһы суорар.
****
Уус Бээчэ
Аким Кондратьев
Бээчэ уол бэртээхэй уус –
Сололонно да уһанар:
Өтүйэ, эрбии, устуруус
Үөрүйэхтик туттуллар.
Кинигэлэригэр долбууру
Киэргэтэн өр оҥорбута,
Муостаах аарыма бууру
Мастан үкчү кыспыта.
Бээчэ күөрчэҕин ытыга
Билигин мэлдьи туһалыыр:
Уулусса нөҥүө ыалларга
Уларсыллан хайҕанар.
Тээпкэни, кыраабылы
Тэһиппэккэ уктуур.
Баарыстаах хараабыла
Быыстапкаҕа туруоҕа…
Бээчэ оҥоруон баҕарар
Ким да оҥоро илигин.
Үтүө ыра үксүн туолар –
Үлэлээ, үөрэн билигин.
******
Маҥнайгы учууталбар
Амма Аччыгыйа –
Николай Егорович Мординов
Бараммат-хороммот
Банаардаах сырдыкка
Баҕабын толорор
Бастыҥныыр доҕорбун,
Ааҕаммын, айхаллыыр
Дьоллордоох-тускуга
Уһуйан үөрэппит
Учуутал убайбар –
Эдэрдиир бэйэкэм
Эрчимнээх сүрэхтэн
Эрэйи чэпчэтэр
Эҕэрдэ ыытабын!
Далайым уутугар
Таҥнастан сытыахпын
Далаһа кэбиһэн
Таһырдьа таһааркар.
Алаарыйар сырдык,
Айхаллаах кырдьык
Айанын суолугар
Атааран киллээркэр –
Эдэрдиир бэйэкэм
Эрчимнээх сүрэхтэн
Эрэйи чэпчэтэр
Эҕэрдэ ыытабын!
Баайдары бахтарар
Бассабыык суолунан
Барартан кэрэйбэт
Баараҕай санааҕа,
Сырдыктыыр олохпор
Сырсартан хаалбакка,
Өстөөҕү өһөрөн
Өргүһүн тоһутан,
Хааннардаах батталы
Харсаммын кыайарга
Ханыылаах Союзпар
Харахпын аспыккар –
Эдэрдиир бэйэкэм
Эрчимнээх сүрэхтэн
Эрэйи чэпчэтэр
Эҕэрдэ ыытабын!
*****
Учуутал
Сыркыс –
Василий Иванович Ефимов
Ааны, Б -ыны биллэрбит,
Ааҕар, суруйар оҥорбут,
Ахсаан суотун үөрэппит,
Атас-доҕор учуутал.
Кэрэ ыллам ырыалаах,
Көрдөөх кэпсээн кэһиилээх,
Күҥҥэ бүппэт оонньуулаах,
Күндү-мааны учуутал.
Мааны-күндү учуутал.
Күнү-дьылы аахсыбат,
Күүстээх үлэ чаҕыппат,
Көччүк олох көҕүппэт,
Көрсүө-сэмэй учуутал.
Сэмэй-көрсүө учуутал.
Бэйдиэ санаа батыспат,
Бэйэтин туһун көрүммэт,
Барыыс ыла сатаабат,
Бастыҥ киһим учуутал.
Киһим – бастыҥ учуутал.
Күүстээх санаа үөскэппит,
Куорсун анньан көтүппүт,
Кырдьар диэни билиммэт
Куруук эдэр учуутал,
Куруук эдэр – учуутал.
*****
УЧУУТAЛГА
Спиридон Спиридонович Шишигин
Үрдүккэ угуйар үөрэҕиҥ
Абылыыр ыччаппыт сүрэҕиҥ,
Ол онтон астынар сүрэҕиҥ
Дуоhуйан оҕолуу үөрэҕин.
Үөрэтэр, такайар кыhаҕын
Күн аайы долгуйа аhаҕын,
Мичээргин тулаҕар ыhаҕын,
Саҥаны, ырааhы айаҕын.
Ыраны кынаттыыр алгыhыҥ –
Саргыны салайсар аналыҥ!
Кэскили кэҥэтэр күрэҕиҥ –
Үтүөнү төрүттүүр түөрэҕиҥ!
Эн дьайы силистиин түөрэҕиҥ
Сүргэни үөрүүнэн күүрдэҕин,
Санааны сырдатар күүстээххин,
Эрэйтэн иҥнибэт иэстээххин!
Ол иhин толору дьоллооххун!
*****
Учууталга
Илья Чаҕылҕан
Киэҥ ыллыкка киллэрбит.
Үөрэх сырдыгын биэрбит
Ытыкталлаах доҕорум,
Кырдьаҕас учууталым!
Үөрэ-көтө үрүмэччилэнэр
Үөрэх күннэрэ аастылар.
Оҕо caahы кытары
Олох киэҥэр састылар.
Эн ииппит оҕолоруҥ
Эҥин үлэhит буоланнар,
Олох дьолун оҥоро
Бары тарҕаан бардылар.
Ол да буоллар кинилэр
Үүнэр үтүө саастарын
Сайаҕас сирдьиттэрин –
Эйигин умнубаттар.
Ханнык да сир ырааҕар,
Xahaн, хайдах да буоллар,
Эн тылыҥ сайаҕаhа
Кинилэри кытта баар.
Көлүөнэ дьону ииппит
Кырдьаҕас учууталым,
Ылый мин илиибиттэн
Ыччаттарыҥ махталын!
*****
Ыанньыксыт
Иннокетий Иванович Артамонов
Ыанньыксыт Маайа буоламмын
Ынаҕы ыырбын таптыыбын,
Сарсыарда эрдэ тураммын
Титиикпэр бастаан барабын.
Ынахтан үүтү ылабыт,
Үүтэ суох оҕо ытааччы.
Хойуу сүөгэйбит, арыыбыт
Ынахтан эрэ тахсааччы.
*****
Ыанньыксыт
Туутук –Петр Дмитриевич Дмитриев
Ыыбын, ыыбын
Ыаҕастарбар,
Ынахтарым
Ыанньыйбыттар.
Эриэкэйбин
Этэттиибин,
Чуу-чаа, чуу-чаа
Чу-ру-лаа!
Ийэм курдук
Мин куруук
Ыыбын, ыыбын,
Ыллыыбын.
Ариан Кондратьев
Эриэкий уонна ийэм
Эриэкийим
Иэппэтэ:
Үүтүн ситэ
Биэрбэтэ.
Ийэм киирэн
Этэрдэ,
Эриэкийбит,
Дьэ иэттэ.
Ийэм бастыҥ
Ыанньыксыт:
Ыччаттарга
Сүбэһит.
*****
Олоҥхоһут
Иван Арбита
Күһүҥҥү кэммит күөйэн кэлэн
Хараҥа түүн өҥөйөн турда…
Дьикти боруҥуй, көрүҥ эрэ,
Дьикти олоҥхо суолун курдук.
Түннүгүнэн үөмэр хараҥа
Кини ханна, хаһан бүтэрий?
Олоҥхоһут киһи хараҕа
Муҥура суох түгэҕин көрөр.
Кини тойугулуур тойуга
Боруҥуй устун түһэ турда,
Ол тиийэн аллараа дойдуга
Абааһы муоратын долгутта.
Кини тойугулуур тойуга
Боруҥуй устун бара турда,
Оттоох-мастаах орто дойдубут
Тоҕус тумулугар чоргуйда.
Кини тойугулуур тойуга
Боруҥуй устун көтө турда,
Онно тиийэн үөһээ дойдуга
Ондол халлаан тутааҕын туурда.
Хараҥа барыҥый түүн ийэҕэ
Илбистээх этэр тылы миинэн,
Биир үйэттэн атын үйэҕэ
Кини сүүстэ тиэстэр-тиргиллэр.
1936 с
*****
ТОЙУКСУТ
(Баллада)
Иван Гоголев
Былыр биир дьaдaҥы тойуксут
Мин Сахам сиригэр олорбут.
Таптыыра кимнээҕэр даҕаны
Кини биир тулаайах кыысчааны.
Таптыыра кыыһыттан ураты
Түөhүттэн кутуллар ырыатын.
Ол ырыа алыптаах тыллара
Түөстэри төлөннүүр буолара.
Хамначчыт өһүөнү өйдүүрэ,
Баай тиhэх күннэрин түүйэрэ…
Уол күнүс бар дьоҥҥо ыллыыра,
Кыыc тойон сүөһүтүн маныыра.
Көрсүhэр этилэр кинилэр
Түүн үөhэ халдьаайы иhигэр.
Кыыһыгар андаҕар биэрбит уол:
«Лоп курдук түүн үөһэ күүтэр буол.
Түүн үөһэ дьол-соргу муҥутуур,
Сир, халлаан тапталы уруйдуур.
Арай мин хойутуум бу чааска
Айылҕа анаатын кырыыска».
Уол кыыhын үлэхтээх чааһыгаp
Ууруура ый тунал сырдыгар.
Ыллыыра эриэккэс ырыаны,
Дьоллуура тулаайах кыысчааны.
Хахыйах иhиллээн таалара,
Үрүйэ устара талбаара.
Биирдэ кыыc кууспута сэгэрин:
«Сэрэйэр, сэрэйэр сүрэҕим.
Эн олус таптыыгын ырыаны,
Умнуоҕун тулаайах кыысчааны…»
Бар дьонун ырыанан саатата
Уол эмиэ күүлэйдии барбыта.
Айбыта биир саҥа ыpыaтын,
Биэрбитэ ол онно дууhатын.
Тойуксут уол ытык тойуга
Өлбүтү тириэриэх курдуга…
Уол төрүтумнубут тапталын,
Сирдээҕи сэгэрин-аналын.
Түүн үөһэ кыыс эмиэ күүппүтэ,
Эдэркээн тойуксут кэлбэтэх.
Кытаанах aндаҕap туолбута,
Кыыс маҥан ньypгyhyн буолбута.
Тойуксут уол бүрэ дьүhүннээх
Күөрэгэй буолбута, эрэйдээх.
Ол кэмтэн ылата күн тура
Уол көтөp сир үөhэ тыкаара.
Солконон суугунуур халдьаайы
Быарыгар кыыс тыллар саас аайы.
Көмүстээх сиигинэн ытаахтыыр,
Тыалынан өрүтэ тыынаахтыыр.
Көhүтэр, көhүтэр дьол чааhын,
Тойуксут уол xahaн буларын.
Уол көрдүүp да көрдүүр кинини,
Кэрийэ көтөөхтүүр сир иэнин.
Суох, булбат тапталлаах доҕорун,
Хонууга үгүс ээ, ньургуhун…
Сүрэҕин хомолто уматар,
Сир сүппүт тапталын санатар.
Уол үлтү түһүөҕүн баҕаран
Үөhэттэн дьурулуур аллара.
Эмискэ уол саныыр күндүнү,
Ол санаа баhыйар өлүүнү.
Уол саныыр соргулаах ыpыaтын,
Бар дьону дьоллуохтаах дьылҕатын.
Доҕорун да умнан кэбиhэр,
Дьэ эмиэ ырыата дьиэрэйэр.
Өлөртөн да күүстээх ол ырыа,
Тапталтан дa кэрэ ол ырыа!
Мин тоҕо, дьэ, тоҕо өрүүтүн
Бу санньыар номоҕy өйдүүбүн?..
*****
Моцарт курдук
Иван Горнай –Иван Николаевич Егоров
Кыракый Моцарт түөрт саастааҕар
Музыка бэрдин айбыта,
Билигин даҕаны аар саарга
Аатырар ол айымньыта.
Моцарт диэн бу сиргэ бэрт дэҥҥэ
Кэлэн ааһар гений буолар –
Аны хаһан, ханнык кэргэҥҥэ
Маннык оҕо баар дуу буолар?!
Ол эрэн хас биирдии ыал аайы
Кыракый Моцарт олорор,
Ол киһи сороҕор айаары
Оонньуурун умнар оннооҕор.
Бука, оҕобут түөрт сааһыгар
Музыка бэрдин суруйар:
Бу дууһа долгуйар чааһыгар
Моцарт курдук кини айар.
******
Эколог
ҮЙЭ БҮТҮҮТЭ
(Эколог кэриэhигэр)
Арылыат – Е.Ф. Васильева
Аатталлаах Аламай күҥҥэ
Сыта-тура сыламнаан,
Көй салгын тыыннаммыт
Күөх окко
Күөлэhийэ үҥкүрүйэн,
Сөрүүн ууга сөтүөлээн
Сүhүөҕэр туран,
Ыал буолар, ыччаттанар,
Ыhыax ыhap
Ыйа үүммүтүгэр
Иитиллибит ийэ сирин
Илдьи үктээннэр,
Төрөөбүт төрүт буорун
Түптэ гынаннар
Уйулҕата хамсаабыт,
Уйатыгар уу киирбит
Урааҥхай муҥнаах
Туман буолан көтүөн,
Сиик буолан
Симэлийиэн иннинэ
Tыhы кыылы
Тыыра саҥарбыт
Тыллаах сыҥaaҕa,
Tыыннааҕын тухары
Атаҕастаммыт-баттаммыт
Аhыытын-абатын
Aaҕap, ахтар,
Ытырбахтыыр сүрэҕэ
Тэбэрин тухары
Ытыыр-соҥyyр,
Үрдүк сололоохторго
Өйөппөтөр даҕаны
Үҥэр-сүктэр,
Истибэтэллэр дaҕaны
Иэйэр-куойар.
Ypүҥ Айыы баар буолан
Үөhэттэн көрөн турбатаҕыан.
********
ЭКОНОМИСТ
Анна Слепцова
Экономист идэтин
Эрэллээхтик баһылаан,
Сахам сирин баайын-дуолун,
Сатабыллаахтык хаҥатыам.
Саха омук мындыр өйүн
Сыаналыаҕа бар дьон
