Шадрин Илья Максимович
1761 сыллаахха Сиинэ үрэҕин төрдүгэр Хаҥалас улууһун баһылыгынан үлэлээбит кинээс Максим Шадрин элбэх оҕолоох дьиэ кэргэнигэр өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ общественнай, политическай деятеля Илья Шадрин төрөөбүтэ. Илья аҕата бэйэтин кэмигэр бары өттүнэн сайдыылааҕа, архыып докумуоннарын көрдөххө,кини үс уолаттара нууччалыы ааҕаллара, суруйаллара уонна кэпсэтэллэрэ. Бу –XVIII үйэҕэ саха ыалыгар олус сэдэх көстүү. Илья Шадрин оҕо сааһыииан билиигэ-үөрэххэ тардыһыыта күүстээх этэ . Кини 1799 с. түөрт саастаах Иван диэн уолун Санкт-Петербурга дьаам суолунан, атынан айаннатан, Россия ыраахтааҕыта Павел I тус бэйэтэ дьаһайар муоратааҕы кадеттар куорпустарыгар киллэрбитэ.Бу уһун айаннарын кэмигэр уола биэс сааһын туолан, үөрэнэр кыахтаммыта. Манна нууччалыы билэр уонна ыраахтааҕы үрдүк сололоохторун, дипломаттар, сэрии геройдарын оҕолорун эрэ талан, биэс саастарыттан сүүрбэлэригэр диэри үөрэнэллэрэ. Хомойуох иһин, 1803 сылга уол оһоллонон өлбүт, аҕата дьиэлээн истэҕинэ түннүгү арыйан, ойон тахсан, үргүөргэ оҕустаран сууллубут диэн кэпсииллэр.
Инники сайдыыны өтө көрөр киһи ыччат үөрэхтээх, сайдыылаах буоларыгар кыһанара. 1800 сыллаахха Илья Максимович туруулаһыытынан, император Павел I Дьокуускай куоракка духовнай семинария иһинэн саха уолаттарын үөрэтэр оскуола аһылларын туһунан Ыйааҕа тахсыбыта. Элбэх эдэр уолаттары Россия империятын тарбахха баттанар үөрэх кыһаларыгар киллэртээбитэ.
Илья Шадрин Хаҥалас улууһун V Малдьаҕар нэһилиэгэр өр сылларга кинээстээбитэ, 1793 сылтан 1796 сылга диэри Үрдүкү земскэй суукка сэтээтэллээбитэ. Бэйэни салайаныыга хамсааһыны таһаарбыт бөдөҥ общественнай деятель буолар. XVIII үйэ бүтүүтэ- XIX үйэ саҕаланыыта Илья Шадрин олохтоох бэйэни салайыныыга көрдөһүүлэри бэлэмнээн, хаста даҕаны Санкт-Петербург куоракка (1799 с., 1803 с., 1812-14 сс., 1818 с.) бара сылдьыбыта. Онно Россия империятын ыраахтааҕылара Екатерина II, Павел I, Александр I кытта тус крсөн кэпсэппитэ. Ол түмүгэр, олохтоох нэһилиэнньэҕэ Иркутскай уонна Охотскай айан суолунан почта үлэтигэр икки өттүттэн сөптөөх усулуобуйаҕа чэпчэтиилэри киллэртэрбитэ. Илья Максимович көҕүлээһининэн Иркутскай губернатора Трескин «Положение о сельском и инородеском управлении» докумуону бигэргэппитэ.
Илья Шадрин өссө Саха сиригэр православнай итэҕэл тарҕаныытыгар сүҥкэн суолталаах үлэни ыыппыта. 1814-1822 сыллардаахха Сиинэҕэ Воскресенскай таҥара дьиэтин үбүлээн туттарбыта. Кини саха итэҕэлин,култууратын ытыктыыра. Илья Максимович номоххо этиллибитинэн, маннык диирэ эбитэ үһү: «Таҥара тыла-Айыы тыла. Таҥараны итэҕэйэр киһи-күн Айыы киһитэ буолар».
Кини таһаарыылаах үлэтин сыаналааннар, императордар наҕараадаларынан бэлиэтээбиттэрэ. 1788 сыллаахха халлаан күөх лиэнтэлээх үрүҥ көмүс мэтээлинэн, 1799 сыллаахха Аннинскай лиэнтэлээх кыһыл көмүс мэтээлинэн уонна 1802ь сыллаахха анал үрүҥ көмүс саабыланан наҕараадаламмыта.
Илья Максимович Шадрин 1826 сыллаахха өлбүтэ.