МАКАР ИВАНОВИЧ КУЗЬМИН — МАКАР ХАРА
(1915-1981 гг.)
Поэт, тылбаасчыт Макар Иванович Кузьмин-Макар Хара 1915 с. Муус устар 26 күнүгэр Байаҕантай улууһун (билиҥҥинэн Таатта) Уолба нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Дьокуускайга тыа хаһаайыстыбатын техникумугар уонна Мочква куоракка суруналыыстыка коммунистическай университетыгар үөрэммит.
1932 сыллаахха республика рабочай селькордарын I конфе-ренцияларыгар бастыҥ үлэлээх журналист быhыытынан кыттыбыта. Ити хайысха кинини олох аартыгар таhаарбыта. 1938-1939 сылларга Саха сирин Суруйааччыларын союhун тэрийэр бюротун секретара этэ. Уон сылтан ордук кэмҥэ «Кыым» хаһыат отделын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. 1938-1939 сс. Саха сирин Суруйааччыларын сойууһугар сэкирэтээрдээбит. «Хотугу сулус» сурунаалга үлэлээбит. 1941 с. Бүтүн ойуустааҕы Тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар кыттар.
Макар Иванович 1941 сыллаахха атырдьах ыйыгар армияҕа ыҥырыллыбыта. 1943 с. Атырдьах ыйыгар диэри 258-с зенитнэй-артиллерийскай дивизияҕа политүлэһитинэн, сулууспалаабыт. Взвод хамандыырынан, рота хамандыырын солбуйааччынан сылдьыбыт, Белорусияны, Прибалтиканы уонна Польшаны босхолооһуҥҥа кыттыбыт. 1945 с. Ахсынньыга дойдутугар лейтенант званиелаах кэлбитэ. Кыhыл сулус уордьанынан уонна «Бойобуой үтүөлэрин иhин» мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. 1945 сыллаахха ахсынньыга дойдутугар кэлбитэ.
Кини бастакы хомуурунньуга 1937 сыллаахха тахсыбыта. Фронтан хоһооннорун ыытара. Элбэх биллиилээх суруйааччылар, поэттар айымньыларын сахалыы тылга тылбаастаабыта. Кини хоһоонноругар суруллубут 30-тан тахса ырыаны Саха сирин былаhын тухары билигин даҕаны ыллыыллар. Кэлэр көлүөнэлэргэ 10 кинигэнэн баай ис хоһоонноох поэтическай нэhилиэстибэ оҥорон хаалларбыта.
Элбэх биллиилээх суруйааччылар, бэйиэттэр айымньыларын сахалыы тылбаастаабыта (В. Маяковскай, А. Твардовскай, С. Михалков уо.д.а)
Сэрии туһунан сүрүн айымньылара, кинигэлэрэ:
- Саргылаана: ырыа- хоһоон, 1943 с.
- Сэрии чуораана.-Дьокуускай, 1970.
- Бүгүн да саллааппын. Хоһооннор, поэмалар.-Дьокуускай, 1975.
- Кыталык. Хоһоон, 1944 с..
- Саллаат суруктара. Хоһоон.
1.Макар Хара Маай былаахтара. Көрсүһүү. Уолаттарбыт кэлэннэр. Хоһооннор! //Хотугу сулус .-1970.-№5.-С.11-12
2.Макар Хара Сирдээҕи Ленин знамята; Долгуйда чуумпу Дон; Ким көрдүт умнуоҕун сатаммат:Хоһооннор ! //Хотугу сулус, 1975.-№4.-С.107-108
3.М.И. Кузьмин -Макар Хара //Хотугу сулус.-1981.-№10-С.112
4.Кузьмин Макар Иванович-Макар Хара Сирдээтин Ленин знамята. Сахалар фроҥҥа бараллар. Арҕаа ааһа турдулар (Күн Дьирибинэҕэ). Долгуйда чуумпу Дон. Тиийдилэр эн ырыаҥ тыллара (Күннүк Уурастыырапка): Хоһооннор //Кыайыы: Саха фронтовик суруйааччыларын хоьоонноро, кэпсээннэрэ /В.С. Артемьев уруьуйа.-Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1985.- С.100-104
5.М.И. Кузьмин-Макар Хара Кыталык; Саллаат суруктара: Хоһооннор //Сэриигэ сылдьан: орто уонна улахан саастаах о5олорго /[хомуйан оҥордулар:У.М. Флегонтова…].-Дьокуускай : Бичик, 2014.-С.38-43;
6.Кузьмин Макар Иванович-Макар Хара // А.А. Николаев-Сиэн Чохчо Үйэлэри уҥуордуур сырдык мөссүөннэр.-Дьокуускай: Дани-Алмас, 2015.- С.42
7. Буойун суруйааччылар 1941-1945 /хомуйан оҥордо: С.Ф. Константинова.-Дьокуускай: Бичик, 2020.-50 с.
ПОЭЗИЯ
Тиийдилэр эн ырыаҥ тыллара (Күннүк Уурастыырапка)
Саллаат суруктара // Сэриигэ сылдьан: орто уонна улахан саастаах о5олорго / [хомуйан оҥордулар: У.М. Флегонтова, А.Н. Охлопкова].-Дьокуускай: Бичик, 2014.-С. 39-43
