ГАВРИЛ ИВАНОВИЧ МАКАРОВ
— ДЬУОН ДЬАҤЫЛЫ
(1914-1956)
Поэт, тылбаасчыт, 1945 сылтан ССРС Суруйааччыларын союhун чилиэнэ. 1914 с. Олунньу 27 күнүгэр Чурапчы улууhугар Болтоҥо нэhилиэгэр Кындалга төрөөбүтэ. Оҕо caaha Түөйэ үрэх тардыытыгар ааспыта.
Литератураҕа Түөйүлээхэп диэн псевдонимынан хоһоонноругар илии баттаан киирбитэ. 1932 сыллаахха «Төрөөбүт күүлэбэр» диэн бастакы кинигэтэ тахсыбыта.
1932 сылтан бэчээттэнэн барбыт. Сүнньүнэн поэзиянан дьарыктаммыта.
1943 с. Сайыныгар Чурапчы оройуонун байаҥкамаатын Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыт. 1943 сыл күһүнүгэр Дьуон Дьаҥылы хас да саханы кытта сылгылары Иркутскайга тиэрдэр сорудаҕы ылан, айаҥҥа турбуттара. Сылтан ордук кэмҥэ, чараас таҥас-таах дьон ыҥыырга олорон айан саамай ыараханын, кытаанаҕын көрсүбүттэрэ. Сорудаҕы толорбуттара. Фронт үлэтигэр туhаныллыахтаах 300-тэн тахса сылгы Залари диэн тимир суол ыстаансыйаттан илиҥҥи кыраныыссаҕа турур Забайкальскай фронт 94-с дивизиятын 152-с стрелковай полкатын 8-с ротатыгар сулууспалаабыт. Кини бастакф нүөмэркээх пулемётчик этэ. Атаака5а киирэн истэхтэринэ, ыксатыгар снаряд эстэр. Оскуолак сүгэн иһэр вещмешогар баар ыстаансыйаттан атыыласпыт А.С. «Талыллыбыт айымньыларын» халыҥ тастаах кинигэтин курдары ааһан, байыас көхсүн тобулу көтөн, түөһүн үөhэ өттүнэн тахсар. Дьолго, тыын тымырдарын таарыйбат. Өйүн сүтэрбит буойун ити охтубут сиригэр икки күн устата хаанынан уста сыппыт. Кыргыһыы үhүc күнүгэр санитардар булан өрүhүйэллэр. Өр кэмҥэ госпитальга сытан эмтэнэр уонна дойдутугар Чурапчыга 1946 сыллаахха «Бойобуой үтүөлэрин иһин» мэтээллээх төннүбүтэ. Кини фронтан «Кыайдыбыт» диэн хоһоон рукопистаах кэлбитэ.
Дьуон Дьаҥылы 1948 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогическай институту, 1954 сыллаахха М. Горькай аатынан Литературнай институту бүтэрбитэ. Кини А.С. Пушкин «Евгений Онегин»(12 сыл устата тылбаастаабыта) диэн аар-саарга аатырбыт айымньытын тылбаастааhына республика олоҕор улахан суолталаах культурнай событиенан буолбута.
1956 сыллаахха Аллайыаха оройуонугар айар командировкаҕа бара сылдьан, сүрэҕинэн ыалдьан өлбүтэ.
Сэрии туһунан сүрүн айымньылара, кинигэлэрэ:
- Ийэбэр. Хоһоон, 1949 с.
- Саллаат доҕорбор. Хоһоон,1946 с..
- Тууйас. Хоһоон, 1943 с.
- Биһик ырыата. Хоһоон.
- Кыайдыбыт: Хоһооннор.-Дьокуускай, 1946 с.
- Лена тигинии устар. Хоһоон, 1943 с.
- Илин, илин, тус илин. Хоһоон, 1945с.
1.С. Попов Поэт буойун (Поэт Дьуон Дьаҥылы- Макаров Гаврил Иванович) //Хотугу сулус .-1970.-№5.-С.24-26
2.Дьуон Дьаҥылы Ахтар сүрэх ырыата. Сэриигэ барыыга. Эх, Лена эбэккэ. Тууйас. Хоһоон//Хотугу сулус .-1975.-№2.-С.106-108
3.Гавриил Иванович Макаров -Дьуон Дьаҥылы Поход. Илин, илин, тус илин. Өлөөрү сытан. Саллаат доҕорбор. Хоһооннор //Кыайыы: Саха фронтовик суруйааччыларын хоьоонноро, кэпсээннэрэ /В.С. Артемьев уруьуйа.-Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1985.- С.38-42
4.Г.И. Макаров — Дьуон Дьаҥылы [олоҕо, айар үлэтэ ] // Саха слитературата: 11 / [П.В. Максимова, Н.Н. Тобуруокап, Н.И. Филиппова].-Дьокуускай:Бичик, 2006.-С. 19-24
5.Гавриил Иванович Макаров -Дьуон Дьаҥылы //А.А. Николаев-Сиэн Чохчо Үйэлэри уҥуордуур сырдык мөссүөннэр.-Дьокуускай: Дани-Алмас, 2015.- С.38;
6. Буойун суруйааччылар 1941-1945 /хомуйан оҥордо: С.Ф. Константинова.-Дьокуускай: Бичик, 2020.-50 с.
