Сметанин Тимофей Егорович
(1919-1947 гг.)
Тимофей Егорович 1919 с. сэтинньи 25 күнүгэр Кэбээйи оройуонун Тыайа нэhилиэгэр төрөөбүтэ. Оскуолаҕа хойутаан, төрөппүттэриттэн көҥүлэ суох, 11 сааһыгар 1930 с., үөрэх дьыла бүтэрэ чугаһаабытын кэннэ киирбит. 1933 с. ситиһиилээхтик төрдүһү бүтэрбит. 13 сааһыгар Калинин аатынан холкуос көмөлөһөөччү суотчутуннан анаммыт. Онтон Намҥа киирэн, суотчут кууруһун бүтэрэн, 1934 с. олунньуттан холкуоһугар суотчут буолбут.
1940 сыллаахха Дьокуускайдааҕы потребкооперация техникумун бүтэрбитэ. Армияҕа 1942 сыллаахха ыҥырыллан, 284 минометнай полкаҕа сулууспалаабыт, старшай телефонист. Орловскай-Курскай туһаайыыга, Хотугулуу-Арҕааҥҥы 2-с Прибалтийскай фроннарга буолбут кыргыһыыларга кыттыыны ылбыта. Үчүгэйдик уруһуйдуурун иһин разведкаҕа эмиэ ыыталлар. Ол туһунан суруйааччы Дмитрий Таас 1004 с. «Кыым» хаһыакка маннык суруйбут: «Кини (Т. Сметанин), дьиҥинэн, связист этэ, ол гынан баран, кинини сатаан уруһуйдуурунан, разведкаҕа сылдьан инники линия былаанын уруһуйдаан устарга анаабыттара. Ити үлэтин ситиһиилээхтик толорбута». Сэриигэ ыараханнык бааhыран, 1944 с. эргиллэн кэлбитэ. Бойобуой сорудахтары толорууга «Хорсунун иhин» уонна «Бойобуой үтүөлэрин иhин» мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Фронтовик-суруйааччы 1946 сыллаахха ССРС Суруйааччыларын союhун чилиэнинэн ылыллыбыта. Дьокуускайдааҕы педагогическай институт устудьуона этэ. Олоҕун тиhэх сылларыгар, билиҥҥинэн Хаҥалас улууhугар, Покровскайга оройуон хаһыатын редакциятыгар үлэлээбитэ.
1938 сылтан биллэр-көстөр айымньыларын суруйбут поэт, прозаик, драматург, публицист Тимофей Егорович бары суруйууларын дьон-сэргэ таптаан, сөбүлээн ааҕар. Ол кэрэhитинэн кини тыыннаах бэйэтэ суох буолбутун да кэннэ, айымньыларын кинигэлэрэ хас да төгүллээн тахсыбыттара буолар. Тимофей Егорович сэрииттэн ылбыт бааhа аhыллан, баара-суоҕа 28 эрэ сааһыгар, 1947 сыл атырдьах ыйын 4 күнүгэр олохтон туораабыта. Кини хаалларбыт баай литературнай нэhилиэстибэтэ yhyн үйэлэннэ.
Сэрии туһунан сүрүн айымньылара, кинигэлэрэ:
- Егор Чээрин. Сэһэн, 1947 с.
- Саллаат сүрэҕэ: Хоһооннор, 1945 с.
КИНИ ТУЬУНАН ААХ:
1.Тимофей Сметанин Танкалар. Снайпер. Саллаат. Фроҥҥа почта кэллэ. Утуйа сыталлар саллааттар: Хоһооннор // Хотугу сулус.-1970.-№5.-С.8-11;
2.Сметанин Т. Хааннаах хара батах; Саллаат сүрэҕэ //Хотугусулус .-1975.-№1.-С.107-108
3.Тимофей Егорович Сметанин Эдэркээн доҕоруом. Абааһы көрүү. Саллаат сүрэҕэ. Хоһооннор //Кыайыы: Саха фронтовик суруйааччыларын хоьоонноро, кэпсээннэрэ /В.С. Артемьев уруьуйа.-Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1985.- С.72-77
4.И. Рожин «Умнуллубат сырдык чүмэчи» (Т.Е. Сметанин туһунан) //Хотугу сулус .-1975.-№3.-С.112-115
5.Н. Копырин Поэт-буойун төлөннөөх сүрэҕэ (Т.Е. Сметанин олоҕун, айамньыларын туһунан) //Хотугу сулус .-1979.-№9.-С.91-94
6.Т.Е. Сметанин (1919-1947) [олоҕо, айар үлэтэ ] // Саха литературата: 11 / [П.В. Максимова, Н.Н. Тобуруокап, Н.И. Филиппова].-Дьокуускай:Бичик, 2006.-С. 13-18
7.Т.Е. Сметанин Саллаа ахтыл5ана:кэпсээн //Сэриигэ сылдьан: орто уонна улахан саастаах о5олорго /[хомуйан оҥордулар:У.М. Флегонтова…].-Дьокуускай : Бичик, 2014.-С.115 -122;
8.Тимофей Егорович Сметанин //А.А. Николаев-Сиэн Чохчо Үйэлэри уҥуордуур сырдык мөссүөннэр.-Дьокуускай: Дани-Алмас, 2015.- С.48-49
9. Буойун суруйааччылар 1941-1945 /хомуйан оҥордо: С.Ф. Константинова.-Дьокуускай: Бичик, 2020.-50 с.
Т. Е.Сметанин виртуальнай кинигэлэри аах
- САЛЛААТ СҮРЭҔЭ.-Якутскай: САССР государственнай изд-вота, 1945.- 62 с. https://e.nlrs.ru/online/12566
- КУОСКА ОЛОҤХОТО. Начаалынай оскуолаҕа үөрэнээччилэргэ. – САССР Госиздата, Якутскай к., 1946. . https://e.nlrs.ru/online/12571
- ТАЛЫЛЛЫБЫТ АЙЫМНЬЫЛАР/ Тимофей Сметанин ; [хомуйан оҥордо Софрон Данилов]. — Якутскай : САССР Госиздата, 1951. — 251 с. https://e.nlrs.ru/online/29847
- ЛООКУТ УОННА НЬУРГУҺУН : (Лирич. драма в 4 д., 8-ми карт) / М-во культуры ЯАССР, Таттинский народ. театр. — Якутск : Кн. изд-во, 1962. — 7 с. https://e.nlrs.ru/online/12577
- ТАЛЫЛЛЫБЫТ АЙЫМНЬЫЛАР / Тимофей Сметанин ; [хомуйан оҥордулар Софр. П. Данилов уонна П. Д. Аввакумов ; кылгас коммент. оҥордо П. Д. Аввакумов]. — Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1969. — 462, [2] с. https://e.nlrs.ru/online/12570
- Копырин, Николай Захарович Тимофей Сметанин (олоҕо уонна айымньыта) / АН СССР. Якут. филиал Сиб. отд-ния. Ин-т языка, литературы и истории. — Якутск : Кинигэ изд- вота, 1976. — 128 с. https://e.nlrs.ru/online/30802
- КӨРСҮҺҮӨХПУТ: КЭПСЭЭННЭР, СЭҺЭННЭР / П.Аввакумов хомуйда, Н.Е.Федулова уруһуйдара. – Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1979. – 176 с. https://e.nlrs.ru/online/12572
- КҮӨРЭГЭЙ. – Саха сиринээҕи кинигэ издательствота, Якутскай к., 1984.. https://e.nlrs.ru/open/12573
- ЕГОР ЧЭЭРИН: Сэһэн улахан уонна орто саастаах оскуола оҕолоругар / Е.М. уруһуйа.-Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1985.-56 с. https://drive.google.com/file/d/14XdjLVFDiwOr5DpfZKc96jtSUFx-PpTD/view
- МЭХЭЭЛЭЧЭЭН БУЛЧУТ КЭПСЭЭННЭРЭ. – Саха сиринээҕи кинигэ издательствота, Якутскай к., 1986. https://e.nlrs.ru/open/10730 https://drive.google.com/file/d/1fzdMerBg2UXE7drmgaprGP-gG4wuIIkN/view
- Икки томнаах айымньылар. 1 Т. /Художник И.Н. Жергин. Дьокуускай : Бичик, 1999. – 208 с. https://e.nlrs.ru/online/12647 https://drive.google.com/file/d/1zuSGYo8QTrBJVVTZuatNIzVN8VO1Xa-l/view
- ИККИ ТОМНААХ АЙЫМНЬЫЛАР. 2 Т. / Хоһооннор, поэмалар, кэпсээннэр, драмалар /А.И. Аржаков хомуйан оҥордо, А.Д. Аввакумов аан тылы суруйда. – Дьокуускай: Бичик, 1999. – 208 с. https://e.nlrs.ru/open/12646 https://drive.google.com/file/d/1qjlKp7sL6ak63G5cyvx5hZB5yVPYXenA/view
- КҮӨРЭГЭЙ. – НКИ «Бичик», Якутскай к., 2002. https://drive.google.com/file/d/1xDfxXqjiDjMzDuJX-NRJ55-4-wD6SCpR/view https://e.nlrs.ru/open/1151
- АЙЫМНЬЫЛАР: КЭПСЭЭННЭР, СЭҺЭННЭР, ПЬЕСАЛАР, АХТЫЫЛАР / Тимофей Сметанин ; [хомуйан оҥордо Л. Н. Иванова]. — Дьокуускай : Бичик, 2015. — 526, [1] с. https://e.nlrs.ru/open/12574
- СТИХИ, РАССКАЗЫ, РАССКАЗЫ, ПОВЕСТИ, СКАЗКИ, ПЬЕСЫ ДЛЯ ДЕТЕЙ / Т.Е.Сметанин : [МБУ «КУБ им.Т.Е. Сметанина»; литературный редактор Н.А.Лугинов]. – Якутск : Алаас, 2017. – 208 с. https://drive.google.com/file/d/1HsXnH3fz0Mplo6a1juypFQTelwQRyxEv/view
- БОРОҤ КУОБАХ ҮӨРЭММИТЭ: остуоруйа : кыра кылаас оҕолоругар / Тимофей Сметанин ; [хомуйан оҥордо З. А. Егорова ; худож. М. О. Охлопкова]. — Дьокуускай : Бичик, 2009. — 15, [1] с. https://e.nlrs.ru/open/12575
- СЭҺЭН. КЭПСЭЭННЭР: [орто саастаах оскуола оҕолоругар] / Тимофей Сметанин ; [хомуйан оҥордо М. В. Мигалкина ; киирии тыл авт. Сэмэн Тумат]. — Дьокуускай : Бичик, 2014. — 125, [2] с. https://e.nlrs.ru/open/12576
- СМЕТАНИН ТИМОФЕЙ ЕГОРОВИЧ ТӨРӨӨБҮТЭ 75 СЫЛЫН ТУОЛУУТУГАР: [брошюра] / [хомуйан оҥордо Е.С. Ноговицына ; аан тыл авт. П. Аввакумов]. — Сангаар : [и. с.], 1994. — [17] с.https://e.nlrs.ru/online/31489
- Т.Е. СМЕТАНИН: АХТЫЫЛАР, ЫСТАТЫЙАЛАР. / [хомуйан оҥордо А.И.Аржаков] – Дьокуускай : Бичик, 2009. – 176 с. https://drive.google.com/file/d/191Pv84GEygDBTZZlQ472tKRNaYMq_JOF/viewhttps://drive.google.com/file/d/191Pv84GEygDBTZZlQ472tKRNaYMq_JOF/view..
